Schoolstress, prestatiedruk en faalangst

Waarover gaat het?

sla link op in klembord

Kopieer

Helaas ervaart een deel van onze kinderen en jongeren schoolstress en prestatiedruk.

  • Schoolstress verwijst naar de lichamelijke en geestelijke spanning die ontstaat wanneer een leerling zich overbelast voelt door de eisen van school.
  • Prestatiedruk is de druk die leerlingen voelen om academisch te presteren en gaat vaak samen met de angst om te falen of niet te voldoen aan de verwachtingen. Degelijke en overzichtelijke informatie over prestatiedruk vind je op de website MentaalVitaal.

Faalangst kan zich op verschillende manieren uiten:

  • Lichamelijk, zoals hartkloppingen, zweethanden, vaak naar toilet moeten, slaapproblemen, hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid, hyperventilatie …
  • Gedragsmatig, zoals druk of clownesk gedrag, chaotisch werken, concentratieproblemen, afwachten, veel om hulp vragen, veel bevestiging vragen, blokkeren/black-outs, snel opgeven/vermijden of net overmatig studeren, uitstelgedrag …
  • Gedachten, zoals piekeren (bijvoorbeeld negatieve gedachten over zichzelf), weinig zelfvertrouwen (bijvoorbeeld: ‘Ik kan dat niet’; ‘Het lukt me toch niet’; ‘Ik ben heel slecht in ...’), te hoge eisen stellen aan zichzelf, negatieve gevolgen van ‘mislukking’ overdrijven, negatief denken over eigen prestaties …

Gedrag, gedachten en gevoelens beïnvloeden elkaar voortdurend. Zo kun je terechtkomen in een vicieuze cirkel.

Curatieve aanpak

sla link op in klembord

Kopieer

In het zoeken naar oplossingen ondernemen scholen vaak acties naar individuele leerlingen, zoals een faalangstreductietraining.

Preventieve aanpak

sla link op in klembord

Kopieer

Naast een curatieve aanpak, is het nog mooier om binnen jouw schoolcontext te onderzoeken waarom leerlingen faalangst ervaren. Op basis van die inzichten kun je preventief proberen de stress te verminderen.

Risicofactoren op school

sla link op in klembord

Kopieer

De kans dat leerlingen met faalangst kampen, neemt toe naarmate er op school meer sprake is van:

  • een competitieve sfeer
  • een onveilig klimaat/pestproblemen
  • het benadrukken van fouten en cijfers
  • onvoorspelbaarheid
  • gebrek aan structuur
  • slecht begeleide overgangen tussen de leerjaren.

Schoolbrede aanpak

sla link op in klembord

Kopieer

Het verminderen van prestatiedruk vraagt een integrale, schoolbrede aanpak. Daarbij richt je je niet alleen op individuele leerlingen, maar ook op het schoolteam, de klas, het schoolklimaat, de thuisomgeving en de omgeving om de school heen. Je zult betere resultaten bereiken als je planmatig te werk gaat, je ook focust op effecten op de lange termijn en zorgt voor draagvlak op alle niveaus van de school. We hebben dat op deze themapagina beschreven in het deel over aanpak en planmatig werken aan welbevinden (met onder meer de zeven stappen die het Trimbos-instituut voorstelt).

De Wegwijzer Mentaal Kapitaal kan je helpen bij het kiezen van een passende schoolbrede aanpak. Het is een gesprekstool waarmee je samen kunt reflecteren over schoolstress en prestatiedruk op jouw school. Je vindt er ook praktische tips om mee aan de slag te gaan. Het werkt het beste als je een kernteam samenstelt en dan samen met ouders en leerlingen aan de slag gaat met de wegwijzer. Door verschillende perspectieven mee te nemen, zal het gesprek je een rijk beeld geven over de situatie in jouw school. Op basis daarvan kan je je aanpak plannen en interventies kiezen.

De wegwijzer Mentaal Kapitaal doet volgende aanbevelingen:

  • Integreer welbevinden, gezondheid en persoonsvorming in het curriculum. Denk aan lessen gericht op stressherkenning en -management, weerbaarheid/coping strategieën, sociaal-emotionele vaardigheden, gezonde levensstijl en leren leren (bijv. plannen en organiseren, samenwerking). Hier vind je voorbeelden van interventies.
  • Zorg voor laagdrempelige en toegankelijke ondersteuning, zoals een rustige ruimte waar jongeren zich kunnen terugtrekken of een coach bij wie ze terecht kunnen. Zorg dat ondersteuningsprotocollen uniform en schoolbreed onderkend worden.
  • Bied passende hulp/maatwerk op het moment dat jongeren niet kunnen meekomen met het reguliere programma, waarbij zoveel mogelijk wordt afgestemd op individuele leerbehoeften en mogelijkheden.

Concrete tips voor elke leraar

sla link op in klembord

Kopieer

Ook op de website van de Sidekick Sam Academy vind je tips naar aanpak en preventie. Naast een lessenpakket gericht op de leeftijd 14-16-jarigen, kan je inzetten op:

  • zorg voor veiligheid en vertrouwen
  • focus op inspanningen en proces in plaats van op resultaat
  • zorg voor duidelijkheid en structuur:
    • in je lessen (SSA):
      • maak duidelijk wat hoofd- en bijzaken zijn
      • geef veel concrete voorbeelden
      • gebruik visuele ondersteuning
      • leg verbanden met bekende leerstof
      • bouw herhaling in
      • moedig je leerlingen aan om vragen te stellen
      • check regelmatig of iedereen ‘mee’ is.
    • bij toetsen en examens (SSA):
      • Vooraf: Zorg voor voorspelbaarheid. Dat geeft rust en helpt leerlingen om zich rustig voor te kunnen bereiden.
        • Kondig toetsen zo vaak mogelijk aan.
        • Maak duidelijk wat je van je leerlingen verwacht en wat ze moeten kennen.
        • Leg uit wat de beoordelingsvorm zal zijn (en geef als het kan een voorbeeldexamenvraag).
      • Opstelling: Formuleer vragen duidelijk en bondig. Begin met gemakkelijke en herkenbare opdrachten en bouw de moeilijkheidsgraad op, zodat leerlingen al wat vertrouwen opbouwen.
      • Tijdens: Geef leerlingen voldoende tijd bij toetsen en examens en bied hulp aan indien nodig.
      • Verbeter toetsen onmiddellijk samen of zo snel mogelijk. Zorg voor kansen om te leren uit de fouten en bied extra oefeningen aan waar nodig. Geef duidelijke feedback. Benadruk wat goed loopt
  • Geef erkenning, begrip en extra ondersteuning. Vertrek vanuit onvoorwaardelijke aanvaarding. Ga er niet tegenin als een leerling zegt ‘Ik kan dat niet’. Zeg niet ‘Je kunt dat wel.’ Zeg wel: ‘Je vindt het lastig’ of ‘je wil het heel graag kunnen’ of ‘Je kunt het NOG niet’. Extra ondersteuning kan bestaan uit het verlagen van de werkdruk, extra tijd geven, hulp bieden, extra herhaling bieden, hulpmiddelen aanreiken, tijdelijk geen spreekbeurten moeten geven …
    • stimuleer het zelfwaardegevoel:
      • juist leren denken en beoordelen (attributie)
      • leer leerlingen om zelf problemen op te lossen
    • geef studietips
    • ondersteun de leerling om een evenwicht te vinden tussen inspanning en ontspanning
    • ga niet mee in paniek of stress.

In de webinar ‘Kinderen en jongeren onder druk’ benadrukt Prof. Dr. Ronny Bruffaerts (hoofd maatschappelijke geestelijke gezondheid aan het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven) het belang van verbondenheid en vriendschap. Er bestaat geen one-fits-all oplossing. Maar het loont altijd de moeite om te proberen in contact te blijven, in verbinding te blijven met de leerling. Verder kun je leerlingen weerbaarder maken door uit te vergroten van wat ze goed doen. Houd hen een spiegel voor: zie eens wat jij kan en moedig hen aan om te proberen, te experimenteren, vanuit een gezonde dosis vertrouwen in het kind/de jongere.

Naast het verminderen van de oorzaken van stress kun je de copingmechanismen van leerlingen versterken om op een gezonde manier met stress om te gaan. Lees in dat verband ook de rubriek Sociaal-emotioneel leren.

Verder versterk je leerlingen door hen te leren:

  • regelmatig tot rust te komen;
  • negatieve gedachten los te laten;
  • technieken toe te passen, zoals ademhalingsoefeningen, ontspanningsoefeningen of mindfulness;
  • hoge eisen of verwachtingen in vraag te stellen;
  • de studiemethode aan te passen (bijvoorbeeld door duidelijke en haalbare doelen te stellen en een planning te maken).

Ademhalingsoefeningen en ontspanningsoefeningen

sla link op in klembord

Kopieer

Hier zie je een overzicht van apps met ademhalingsoefeningen en ontspanningsoefeningen:

  • Clear Fear. Voor wie veel last heeft van angst of paniek.
  • Calm. Helpt je om meer rust te vinden met behulp van rustgevende muziek, verhalen, ademhalings-, meditatie- en mindfulness-oefeningen.
  • Headspace. Helpt je op een interactieve manier om stress te verminderen met meditatie en mindfulness-oefeningen.
  • Mindfulness coach. Helpt je om mindfulness te leren met een training en info.
  • Breathe (enkel Android), iBreathe. Ondersteunt ademhalingsoefeningen door visualisatie. Je kunt het ritme van je ademhaling zelf instellen en toewerken naar een tragere ademhaling.
  • Flowborne. In- en uitademen door mooie landschappen in- en uitademt.

Relevante websites

sla link op in klembord

Kopieer

  • Vaardig leven: oefeningen en modules waarmee je vaardigheden aanleert om bewust om te gaan met moeilijke gedachten en emoties, in het bijzonder veel mindfulness-oefeningen.
  • Rustbox: tips, oefeningen en activiteiten om tot rust te komen.
  • Aandacht.be of Leven in de maalstroom: oefeningen voor meditaties en mindfulness.
  • Tips for teens: tips om ‘mindful’ te studeren.
  • MoodSpace: website speciaal voor studenten hoger onderwijs. Je vindt er info, tips en zelfhulp om emotionele problemen het hoofd te bieden en (veel) krachtig te studeren.

Studietips en online ondersteuning

sla link op in klembord

Kopieer

  • I study-vragenlijst: de eigen studiemotivatie- en methode beter leren kennen.
  • Studielicht: tips over veel gebruikte beoordelingsvormen in het hoger onderwijs. Ook leerlingen uit het secundair kunnen er terecht. Je komt er te weten waar je op moet letten bij de (voorbereiding van) een mondeling examen, een presentatie, een paper …
  • Teleblok: biedt studenten hoger onderwijs tijdens de examenperiodes in januari en in juni een luisterend oor via een gratis en anonieme chat, elke avond tussen 18 uur en 23 uur. Op de website vind je ook studieplanners en studie- en motivatietips.

Meer weten?

sla link op in klembord

Kopieer

  • Wat hebben angstige kinderen in je klas nodig? (Klasse)
  • Voorkom faalangst in je klas: 11 tips (Klasse)
  • Faalangst (Klasse)

×
Kijkt als...
Niveau
Regio
Kan ik je helpen?