(11 februari 2020) Wereldproblemen bespreken in de klas, het is niet simpel. En toch is het zo noodzakelijk voor het onderwijs van vandaag. Hoop is hierbij essentieel. Naar aanleiding van de ‘internationale dag van hoop voor alle kinderen’ (17 februari) deel ik 3 gedachten die mij aanspreken omdat ze bijdragen aan ‘hoop’ in de praktijk.
Als we willen dat leerlingen later verantwoordelijkheid opnemen voor de wereld, moeten we hen dat nu al leren. En daarvoor moeten we hen simpelweg nu al die wereld aanreiken. Inclusief maatschappelijke kwesties. Zoals in ‘Hoop doet leren’ wordt omschreven: de leraar verbindt de leerlingen met de wereld. Ook met de ongemakkelijke wereld. De leraar leert hen zich hiertoe te verhouden, betekenis te geven aan de wereld, om zo mee te bouwen aan die wereld.
Om te leren over de grote wereld en zijn kwesties, is een flinke portie ‘hoop’ onmisbaar als je de leerlingen niet met een zwaar gevoel naar huis wil laten keren. Maar hoe breng je hoop in de klas?
“Hug or smile?” Dat vertelde het bordje van de jongen in Brussel-Centraal die met licht knikkende knieën de stroom pendelaars recht in de ogen keek. Hij schonk me een glimlach, en kreeg een knuffel terug. Het ging om instant karma: je doet goed, je krijgt goed. Zijn bedoeling was helder: een warme wereld maak ik zelf. Als ik er niets aan doe, dan zal het ook niet uit de lucht komen vallen. Deze simpele daad was voor mij een concreet voorbeeld bij de uitspraak van Micha de Winter (Nederlandse hoogleraar in de pedagogiek) tijdens een onderwijsavond (online te beluisteren):
Leerlingen hebben het nodig nodig te zijn.
Als je maar gelooft dat je nodig bent, dan is er hoop. Het maakt dat je gaat zoeken naar je eigen actiemogelijkheden en dat je overtuigd bent dat die er zijn. En je doet ook werkelijk iets. Want de wereld wacht op jou. Op mij. Op ons.
Stel je het tegenovergestelde voor: de grote wereldproblemen maken dat je denkt ‘hier kan ik niets meer aan doen’. Je vindt geen enkele reden om je in te spannen. Want het heeft toch geen zin als ik minder plastic zakjes gebruik/eerlijke producten koop/mijn stem laat horen… Hopen op een mooie toekomst, en dus ook het bespreken van maatschappelijke kwesties, zal moeizamer zijn.
Jij en ik, wij hebben het zelf handen. Het besef dat we een rol te spelen hebben, is een bron van hoop.
Hoop op een mooie toekomst vraagt ook om optimisme. Dat betekent niet dat je wereldproblemen moet toedekken en verdoezelen voor leerlingen. Het leven ís geen ponykamp. Maar wat wel nodig is, is een pedagogische vertaling waarbij de leraar het probleem en het onrecht altijd aanbiedt samen met kansen en mogelijkheden. Lea Dasberg (een Nederlands-Israëlisch historisch pedagoog) noemt dit hoopvol opvoeden. Of met nog andere woorden: in het onderwijs moet het glas halfvol zijn, zoals Stijn Dhert (o.a. lector aan de UCLL) het onlangs helder vertelde tijdens een lezing over de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen.
Dit optimisme als bron van hoop kan je als leraar ook voorleven, zonder een kunstmatige roze bril op te zetten. Het is niet nodig de wereld mooier voor te stellen dan ze is. Maar je kan jezelf wel oefenen in het vinden van positieve elementen. Het belang van de leraar als voorbeeld, zit in het onbewust meegeven wie je bent, waaruit leerlingen ontzettend veel leren.
17 februari werd uitgeroepen door zuster Jeanne Devos tot internationale dag van de hoop voor alle kinderen. Tijdens haar werkzaamheden in India waarbij ze kwetsbare, onderdrukte kinderen een stem gaf en hen deed geloven in zichzelf, ondervond ze het zelf:
Niets is onmogelijk, als je het samen doet.
Ook samen iets aanpakken is een grote bron van hoop. Niemand verlangt dat je alleen een probleem te lijf gaat. De reële, maatschappelijke kwesties van vandaag maken dat ook totaal onmogelijk. Laat leerlingen daarom elkaar vinden om samen actie te ondernemen. Maar laat hen ook verder nadenken over andere betrokkenen die een bijdrage kunnen leveren. Leraren, ouders, de buurt, maar ook politici en externe organisaties zijn partners wanneer leerlingen leren over de wereld.
Als we leerlingen willen leren verantwoordelijkheid op te nemen voor de wereld en hen daarom de wereld al – van jongs af aan – willen aanreiken, is HOOP het codewoord dat doet leven en leren.
Hoop concretiseer je in de klas als leerlingen:
Miette Plessers, pedagogisch begeleider ‘inspirerend burgerschap’
Bronnen:
En verder:
