Voorwaarde om (voor) te lezen, is dat leerlingen kunnen kiezen uit een divers, aantrekkelijk en hedendaags leesaanbod zoals fictie, kranten, strips, poëziebundels, informatieve boeken, digitale prentenboeken, meertalige boeken ... Deze boeken zijn zichtbaar en vlot toegankelijk voor de leerlingen in bijvoorbeeld een schoolbib, boekenhoek, klasbib, boekenkast, thematafel. Leerlingen zijn gebaat met rijke teksten. Leerlingen hebben buiten de ‘leesles’ manieren nodig om veel en betekenisvol te lezen. Dat kan door o.a. het inrichten van een boekenhoek, vrij lezen, leescircuit, tutorlezen, mandjeslezen, lezen doorheen alle leergebieden, enz. Kinderen die meer lezen, zijn beter in taal.

Meer lezen: Les in lezen, fiche 16: Helpt inzetten op leesmotivatie om betere lezers te maken van kinderen? (p.44)

Voorlezen is niet enkel leuk en ontspannend, het is ook lestijd. Voorleesmomenten kunnen een vaste plek krijgen in het weekrooster. Elke dag bewust tijd maken om voor te lezen heeft een positief effect op de ontwikkeling van alle leerlingen, ongeacht hun socio-economische status. Voorlezen en het bijbehorende luisterbegrip vormen de basis voor het begrijpend lezen. Je kan voorlezen uit prentenboeken, verhalenbundels, poëzie, moppenboeken, informatieve boeken … De leraar kan daarvoor doelgericht inzetten op genietend, herhaald, interactief of hardop denkend voorlezen. Dat voorleesmoment kun je koppelen aan een onderwijsarrangement. Het boek of de tekst kan een begin zijn van een klasgesprek of een thema. Daarnaast kan het de leerlingen prikkelen om zelf beginnen te lezen. Het geeft vaak kansen tot allerlei taalvaardigheden, maar kan ook andere ontwikkelingen stimuleren: creativiteit, muzische ontwikkeling, socio-emotionele ontwikkeling, wetenschappen en techniek…

Meer lezen: Les in lezen, fiche 2: Waarom zou je voorlezen aan je leerlingen? (p.16)

Vrij lezen is gebaseerd op het idee dat leerlingen 15-30 minuten per dag kunnen lezen in zelfgekozen boeken of teksten. Dat draagt bij tot de leesmotivatie. Aidan Chambers leert ons in ‘Leespraat’ hoe dat kan aan de hand van de leescirkel. Volgende zaken zijn essentieel opdat leerlingen groeien in leesmotivatie, leestechniek en leesbegrip.

• Leer kinderen strategieën aan om zelfstandig boeken te kiezen, te lezen en erop te reageren in een rijke leesomgeving.
• Laat leerlingen lezen in zelfgekozen boeken of teksten.
• Lees elke dag vijf minuten voor.
• Geef meermaals een introductie over bepaalde aspecten van leesbegrip via een mini-les, zoals over personages, tijd, gevoel, emoties, karakter, plaats…
• Zorg elke dag voor 15 minuten vrije leestijd of driemaal per week voor 20-25 minuten.
• Hanteer werkvormen voor hardop lezen en stillezen.
• Voer gesprekken met de leerlingen over wat ze lezen.
• Toon als leraar zelf dat je een gemotiveerde lezer bent, door zelf te vertellen over boeken, voor te lezen, mee te lezen, boeken te promoten ...

Leesonderwijs start in de kleuterschool, met aandacht voor de schriftelijke taalvaardigheid en het nadenken over klanken en letters (taalbeschouwing). Je leest er meer over in ‘Taalontwikkeling bij het jonge kind’.

In de eerste plaats door de aandacht via verhalen en prentenboeken voor genietend lezen, luister- en leesbegrip via herhaald en interactief voorlezen. In de tweede plaats door ‘schrijven’: kleuters grijpen en krijgen de kans om te ervaren dat dingen die je schrijft, blijvend zijn, over tijd en ruimte heen: wat ik vertel bij een tekening, kan de juf noteren en kan mijn papa later opnieuw lezen. Ze bootsen volwassenen na, ze krabbelen, proberen al tekenend iets te vertellen, gebruiken symbolen en letters, maken gebruik van invented spelling, vullen boodschappen aan. Tot slot leren oudere kleuters ‘abstracter’ naar een taal kijken door ze te beschouwen. In de eerste plaats denken ze na over klank en rijm, betekenissen, woorden en zinnen. Maar gaandeweg ook naar tekst- en tekststructuur en spellingvormen, zoals letters en hun verhouding met klanken.

Meer lezen:

• Les in lezen, fiche 1: Waarom werk je best al van in de kleuterklas aan de basis van geschreven taal? (p.14)
• Les in lezen, fiche 3: Waarom zijn programma’s die werken volgens het alfabetisch principe een goede basis voor vlot lezen? (p.18)
• Les in lezen, fiche 4: Hoe maak je sterke leesmomenten van voorlezen? (p.20)
• Les in lezen, fiche 6: Bieden digitale boeken een meerwaarde? (p.24)

Hoe vlotter een leerling de tekst kan decoderen, zeg maar lezen, hoe meer ruimte er in het werkgeheugen vrij komt om de tekst ook te begrijpen. Het ‘aanvankelijk en voortgezet technisch lezen-proces’ moet dus kwaliteitsvol verlopen, zodat eerste lezers ze snel als mogelijk hun aandacht weer op het begrip kunnen richten. Dat is het uiteindelijke doel van vlot lezen: voldoende vlot kunnen lezen om leeftijdsadequate teksten te kunnen lezen (TOsn2). Hoe je dat aanpakt voor ALLE leerlingen, beschrijven we in het tienpuntenplan voor leesvertraging.

Meer lezen:

• Les in lezen, fiche 7: Haal je risicolezers uit de les voor extra ondersteuning? (p.26)
• Les in lezen, fiche 8: Hoe trek je het leesniveau van je leerlingen op door te modelleren? (p.28)
• Les in lezen, fiche 12: Hoe maak je van vlotte lezers vloeiende lezers? (p.36)

Begrijpend lezen is een erg complexe vaardigheid. Leerlingen ondersteunen om effectief een schriftelijke boodschap te verwerken (TOsn1) eveneens. Voor elke lezer is het van cruciaal belang te werken met authentieke, betekenisvolle, uitdagende teksten en leesopdrachten (functionaliteit), waarbij interactie gestimuleerd wordt met de leraar en tussen leerlingen onderling (interactie), en leesstrategieën expliciet onderwezen en ingeoefend worden (strategie-instructie). Dat alles binnen een motiverende leesomgeving (leesmotivatie) en binnen een gevarieerdheid aan contexten over de leergebieden en over de leerjaren heen (transfer). In het zevenpuntenplan voor begrijpend lezen brengen we die knowhow in een notendop samen en leggen we ook verbanden met de andere aspecten. We stellen elk punt beknopt voor in korte filmpjes. Je kunt er ook een interview over terugvinden.

Meer lezen:

• Sleutels voor effectieve didactiek begrijpend lezen – VLOR
• Les in lezen, fiche 8: Hoe trek je het leesniveau van je leerlingen op door te modelleren? (p.28)

Betekenisvol en functioneel wordt het als leerlingen ervaren dat boeken en teksten hun iets te bieden hebben. Dat kan door lezen te integreren binnen thema’s (thematisch lezen), bv. vanuit oriëntatie op de wereld. Bovendien werken leerlingen op deze wijze geïntegreerd aan kennis, attitudes, vaardigheden en inzichten in enerzijds alle ontwikkelthema’s van Nederlands, maar bovendien aan de kennis van de wereld doorheen andere ontwikkelvelden. De Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) beschrijft in zijn inspiratiegids voor het basisonderwijs vanaf p.35 enkele mogelijke didactische aanpakken. Ze bevatten één of meerdere van bovenstaande uitgangspunten.