Hoe zorg je voor een krachtige taalleeromgeving?
Taalontwikkeling Nederlands speelt een cruciale rol om tot succesvol leren en leven te komen. Op school vormt taal immers het medium waarin heel wat leerinhouden en compententies worden aangebracht, ingeoefend en geëvalueerd. We noemen taalontwikkeling dan ook een ‘sleutelcompetentie’. In Zill werken we voornamelijk aan de hand van het ontwikkelveld 'taalontwikkeling' aan deze sleutelcompetentie.
In het ontwikkelveld taalontwikkeling ligt het accent op het stimuleren van de taalontwikkeling door het creëren van betekenisvolle situaties.
Onder het ontwikkelveld taalontwikkeling vind je vier ontwikkelthema's die verband houden met taalontwikkeling Nederlands.
Het eerste ontwikkelthema - talige grondhouding - omvat de doelen die voor alle talen van belang zijn. Dit ontwikkelthema staat in nauw verband met alle andere ontwikkelthema's omdat het eerder attitudinale doelen omschrijft die onmisbaar zijn om succesvol aan taalontwikkeling Nederlands, vreemde talen, thuistalen ... te werken.
De vier vaardigheden (spreken, luisteren, lezen en schrijven) zijn opgenomen in twee ontwikkelthema's:
Soms zullen we inzoomen op één bepaalde vaardigheid, maar vaker zullen we krachtige onderwijsarrangementen met een focus op Nederlands maken door vaardigheden te combineren. Schrijven over wat je gelezen hebt, spreken en luisteren tegelijkertijd inzetten bij het voeren van gesprekken, mondeling brainstormen vooraleer je een schrijfopdracht uitvoert, leervragen stellen vooraleer informatie op te zoeken ...
Hoewel we dus verschillende ontwikkelthema's onderscheiden voor een overzichtelijke ordening, komen verschillende ontwikkelthema's en generieke doelen in de praktijk vaak samen voor.
Ook taalbeschouwing Nederlands gebeurt op betekenisvolle wijze en zal daardoor zelden als ontwikkelthema apart aangepakt worden. Integendeel, het is doorgaans het spreken, luisteren, lezen en schrijven van de leerling zelf of van anderen dat aanzet geeft tot een taalbeschouwelijke activiteit.
Een concreet voorbeeld daarvan is De taal van Star Wars waarin 'een schriftelijke boodschap overbrengen' in één betekenisvolle activiteit aan bod komt met 'nadenken over aspecten van het taalsysteem'.
De leerlijnen van het leerplan Zin in leren! Zin in leven! voor taalontwikkeling hebben een duidelijke link met de Vlaamse ontwikkelingsdoelen en eindtermen. Omwille van het belang van de ontwikkeling van Nederlands op school én in het leven geven we een maximale invulling aan die eindtermen. We leggen de lat dus hoog!
Concordantielijsten linken de ontwikkelthema's van taalontwikkeling Nederlands aan de ontwikkelingsdoelen en eindtermen van het Vlaamse onderwijs.
Leerlingen ontwikkelen en leren taal door taal te gebruiken: door te luisteren, te spreken, te schrijven en te lezen. Die kansen beperken zich niet tot de taalles. Leerlingen gebruiken en leren een taal de hele dag door. De doelen voor Nederlands komen dan ook vaak aan bod in combinatie met doelen van andere ontwikkelvelden en worden niet alleen bereikt door aan taal te werken binnen typisch talige onderwijsarrangementen.
Het leerplan Zin in leren! Zin in leven! schept veel kansen om de talige doelen van het ontwikkelveld taalontwikkeling te combineren met doelen uit andere velden. Je kunt onderwijsarrangementen samenstellen waarin je bijvoorbeeld een doel uit taalontwikkeling Nederlands combineert met een doel uit oriëntatie op de wereld. Een activiteit over ‘democratie’ waarin de leerlingen een klasafgevaardigde mogen kiezen, kan zo een krachtige schrijfles worden waarin de leerlingen pamfletten ontwerpen.
Toch is niet elke activiteit waarin taal wordt gebruikt automatisch een krachtige talige activiteit. Het is belangrijk dat je focust op het talige doel en de taalverwerving optimaal stimuleert bij alle leerlingen. Een concreet voorbeeld is de activiteit Taifoen in Japan waarin 'een schriftelijke boodschap verwerken' wordt gecombineerd met oriëntatie op de wereld.
In de figuur van 'de drie cirkels' worden de drie basisingrediënten voor een krachtige leeromgeving voor taalvaardigheidsonderwijs visueel voorgesteld: (1) een positief, veilig en rijk leerklimaat; (2) betekenisvol leren en (3) een rijke ondersteuning en interactie.
De achtergronden bij dit model hebben de leerplanmakers sterk geïnspireerd bij de ontwikkeling van het ontwikkelveld taalontwikkeling. De drie cirkels vormen ook het kader om krachtige onderwijsarrangementen voor taalontwikkeling te creëren en een kwaliteitscheck voor het taalonderwijs dat een school biedt. Bij aan de slag in je klas vind je kijkwijzers voor verschillende (deel)vaardigheden op basis van de drie cirkels.
