Weet je nog wanneer je voor het eerst voor de klas ging staan, om je eerste les te geven? Weet je nog hoe spannend dat was, hoe trots je was? Herinner je je nog hoe jong je was, hoe je hoofd gevuld was met idealen? Je zou de liefde voor je vak doorgeven. Je zou jonge mensen helpen groeien. Je zou de wereld een klein stukje beter maken. Want je zou je leerlingen vormen tot mensen die de wereld een stukje beter wilden maken en je zou hen helpen hun talenten te ontdekken om dat te doen. Je zou een steen verleggen in de rivier.
In Parijs heeft een man geleefd die gelijkaardige idealen koesterde. Samuel Paty heette hij. Hij gaf les in geschiedenis en aardrijkskunde en maakte in zijn lessen ruimte voor debat. Om dat laatste is hij vermoord. Toen hij in de klas cartoons over Mohammed toonde, was dat voor een jongeman van achttien reden om de leraar op straat met een mes te onthoofden.
Het is een gruwelijke daad, die velen heeft geraakt. Mij maakte het moedeloos, toen ik het voor het eerst hoorde. Want die leraar had, voor zover ik weet, volgens ‘het boekje’ gewerkt. Hij had de cartoons niet in de klas getoond om te provoceren, maar als deel van zijn les, in functie van de doelen die hij wilde bereiken met zijn leerlingen. Hij was ook bezorgd voor de gevoeligheden bij zijn leerlingen: wie de cartoons niet wilde zien, mocht even het lokaal verlaten. En toch, ook al werk je als leraar nog zo nauwgezet, kan het zo vreselijk mislopen.
Ik werd ook moedeloos omdat ik vreesde voor een nieuwe golf van polarisering, nochtans precies wat Paty wilde voorkomen. Een rondje heen-en-weer-verwijten van islamofobie, gebrek aan respect voor religieuze symbolen, fundamentalisme … zou de samenleving ook bij ons weer in twee kampen verdelen, vreesde ik. En die tendens was er zeker. Maar toch, het leiderschap in Frankrijk toont ook hoe het anders kan, hoe mensen zich kunnen verenigen rond idealen als vrijheid, gelijkheid, broederschap.
En toen kreeg ik het ontwerp van een nieuwsbrief van een collega onder ogen, met de vraag om er feedback op te geven. Dat hebben we met een aantal collega’s gedaan, over wat punten en komma’s want inhoudelijk was het al een sterke tekst. De brief geeft een aantal praktische tips, maar hij geeft ook inspiratie. Tenminste, hij inspireerde mij.
Door die brief, met tips om met je leerlingen in de klas te praten over moeilijke onderwerpen, kreeg ik weer moed. Of eigenlijk, ik kreeg de spreekwoordelijke schop onder mijn kont. De moord op Paty kan ons als leraar niet onberoerd laten. Zijn dood mag ons ook niet tot zwijgen brengen. Als leraar mogen we onze idealen, waarmee we ooit voor het eerst de klas zijn ingestapt, niet vergeten. Weet je nog?
Als leraar mag ik de idealen niet vergeten die me van de klas naar een project rond inspirerend burgerschap brachten. Zoals velen droom ik van een samenleving waarin iedereen zichzelf mag zijn. Ik droom van een samenleving waarin verschillen tussen mensen geen bron van conflict zijn. Ik droom van een samenleving waarin mensen niet met elkaar praten om hun gelijk te halen, maar om naar elkaar te kunnen luisteren. Ik droom van een wereld waarin mensen samen de handen uit de mouwen steken om wat krom is recht te maken. Die droom, dat ideaal bracht me de klas in en stuurde mijn loopbaan.
We moeten onze dromen, onze idealen koesteren, zodat ze ons met passie voor de klas doen staan. We moeten onze idealen koesteren, zodat ze ons met liefde voor onze leerlingen en voor de kennis en vaardigheden die we doorgeven doen lesgeven. We moeten onze idealen koesteren, zodat ze ons er kunnen aan herinneren dat we leraar zijn geworden om de wereld een stukje beter te maken.
De moord op Samuel Paty is een dieptepunt. Iemand wees radicaal de mogelijkheden af die een leraar aanreikte om te groeien als mens. “Alle Menschen werden Brüder”, schreef de Duitse dichter Friedrich Schiller in de achttiende eeuw. Beethoven maakte dat zinnetje beroemd in zijn Negende Symfonie, die dan weer tot Europees volkslied werd gekozen. Het is een wollig zinnetje, dat een hoopvol maar op het oog onmogelijk ideaal omschrijft. Het is nochtans waar Paty in zijn lessen naar streefde. Het is waar wij in ons onderwijs elke dag, hoe moeizaam ook, aan kunnen werken. Het zijn de stenen in de rivier die wij, net als Paty, kunnen verleggen. Om die stenen is het te doen, weet je nog?.
Tom Uytterhoeven, projectleider 'inspirerend burgerschap'
