Tijdens het vrij-leesmoment neemt de leraar een leerling apart en stelt enkele vragen over het boek dat de leerling aan het lezen is. Aan het eind van het gesprek heeft de leraar een zicht op:

• leesvoorkeur van een leerling
• de mate waarin de leerling in staat is om een geschikt boek te kiezen
• globaal leesbegrip
• technisch leeswijze en -niveau
• de mate waarin de leerling kan reflecteren over zijn lezen

De leraar stelt onderstaande vragen met bijbehorende opdrachtjes bij het boek van de leerling. 

De leraar maakt een kort schriftelijk verslag van het gesprekje. Hij vult hiervoor een 'leesrapportje' in. 

De leerling krijgt uit het reflectiegesprek met sterktes en zwaktes een aandachtspunt mee voor een volgend vrijleesmoment.

Voor het volgende vrijleesmoment brengt de leraar het aandachtpunt van de leerling in herinnering. De leraar kan verder observeren. Indien nodig, ondersteunt de leraar op een aantal aspecten.

De volgende tips kunnen de leerling ondersteunen in het persoonlijke aandachtpunt.

• Keuzeproces
  • Lees een boek waarvan je de meeste woorden op een blad kan lezen en begrijpen (vijfvingertest).
  • Probeer eens een ander soort boek of genre of een andere auteur of reeks. Goede lezers lezen doelgericht en gevarieerd om meer tekstsoorten te begrijpen. Het vergroot ook de achtergrondkennis en de woordenschat.
  • Kies een geschikt boek. Goede lezers lezen boeken die een uitdaging vormen. Leesontwikkeling gebeurt het best bij boeken die net liggen boven het leestechnisch niveau in boeken die de leerling zelf mag kiezen binnen zijn of haar interesse.
• Technisch en vlot lezen:
  • Lees stil, zonder te fluisteren of je lippen te bewegen. Goede lezers lezen meer en sneller als ze stillezen.
• Strategisch lezen:
  • Lees een stukje tekst of zin opnieuw als iets moeilijk of onbegrijpelijk is. Goede lezers monitoren het lezen om na te gaan of ze de tekst nog kunnen begrijpen en volgen (monitoren van begrip).
  • Maak een beeld in je hoofd om de tekst beter te begrijpen (visualiseren). Goede lezers visualiseren wat ze lezen om de tekst beter te begrijpen en beter te memoriseren.
  • Denk mee bij het lezen van een tekst: voorspellen wat je gaat lezen, voorspelling controleren, voorspelling aanpassen, vragen stellen, samenvatten.
  • Verbind wat je leest met je eigen leven en met wat je al weet om de tekst beter te begrijpen. Goede lezers maken verbindingen tussen wat ze lezen en wat ze zelf meemaken of al weten, leggen dus relaties met de voorkennis.
• Leesbegrip
  • Ga na waarom de hoofdpersoon en de andere personages doen wat ze doen. Goede lezers weten dat in fictie een hoofdpersonage iets meemaakt, iets doet, met anderen in contact komt en een oplossing zoekt.