Heterogeen groeperen levert voor de meeste leerlingen de beste leereffecten op. Maar cognitief sterke leerlingen kunnen er baat bij hebben af en toe in homogene groepen te werken:

• Aan de slag gaan met extra uitdagende doelen leert hen om door te zetten, frustraties te overwinnen en te ervaren dat het loont om zich in te zetten.
• Het stimuleert hen om van en met elkaar te leren en elkaar te motiveren.
• Les volgen met ontwikkelingsgelijken en zich kunnen identificeren met leerlingen die op een vergelijkbaar niveau denken en redeneren, kan het welbevinden van cognitief sterk functionerende leerlingen bevorderen.
• Niet alleen de motivatie, ook de ontwikkeling van sociale, emotionele en metacognitieve vaardigheden kan er wel bij varen.

Leerpunt (2025) vraagt in de Leidraad Onderwijs vanuit hoge verwachtingen aandacht voor mogelijke nadelen van niveaugroepen. In Engels onderzoek in het basisonderwijs vond men zeven mogelijke problemen bij het werken met niveaugroepen:

• Leerlingen worden in een verkeerde groep geplaatst. Er is bewijs dat leerlingen uit gestigmatiseerde groepen vaker in lagere niveaugroepen geplaatst worden dan te verwachten is op basis van hun capaciteiten.
• Leerlingen worden niet snel in een andere groep geplaatst.
• De kwaliteit van de instructie verschilt tussen groepen. 
• De aard van de didactiek, het curriculum en de manier van toetsen verschilt tussen groepen.
• De niveaugroep waarin een leerling zit, beïnvloedt de verwachtingen van leerkrachten.
• Leerlingen ervaren een ongelijkwaardige behandeling op basis van hun cognitieve niveau.
• De leeridentiteit van leerlingen wordt beïnvloed. Leerlingen in lagere niveaugroepen krijgen een lager zelfbeeld en minder zelfvertrouwen. Deze leerlingen ontwikkelen vaker een negatieve houding tegenover school dan leerlingen in hogere niveaugroepen. 

Volgens de onderzoekers kunnen deze factoren samen zorgen voor een selffulfilling prophecy (i.e. een zichzelf waarmakende verwachting).

In een onderzoek van Buttaro en Catsambis werden klassen vergeleken waarin wel en niet met niveaugroepen werd gewerkt. In de klassen waar met niveaugroepen werd gewerkt, bleken leerlingen in de hoogste niveaugroepen hogere scores op toetsen te behalen, terwijl leerlingen in de laagste niveaugroepen lagere scores behaalden dan vergelijkbare leerlingen in klassen zonder niveaugroepen.

Dit gold voor leerlingen van de eerste kleuterklas tot en met het zesde leerjaar. Bovendien werd de kloof tussen deze groepen elk jaar groter. Het betrof hier specifiek Engelse lessen. Uit het onderzoek bleek dat klassen met niveaugroepen ongelijke onderwijskansen in stand houden.