De wereld is complex. In dit dossier geven we je als leraar wat achtergrond en enkele handvaten om die complexiteit met je leerlingen te onderzoeken.
Vanuit Katholiek Onderwijs Vlaanderen willen we onze leerlingen tot inspirerende burgers die zich verantwoordelijk voelen voor de wereld. Een inspirerend burger engageert zich voor de samenleving maar denkt tegelijk ook na over de betekenis van zijn/haar acties. Inspirerend burgerschap beoogt dat leerlingen actief aan de slag gaan met maatschappelijke thema’s, zich kritisch durven opstellen en zelfstandig nadenken over oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen. Ze engageren zich niet alleen voor de samenleving, maar stellen situaties, acties en gebeurtenissen ook in vraag, doen suggesties tot verbetering en zoeken naar oplossingen.
Op school leren de leerlingen niet alleen van de wereld te houden, maar er verantwoordelijkheid voor op te nemen” (naar Hannah Arendt)
Werken aan inspirerend burgerschap is ambitieus. Verschillende losstaande projecten, excursies of mondiale dagen zijn niet voldoende om onze leerlingen tot inspirerende burgers te vormen. Er worden effectieve leerplandoelstellingen aan gekoppeld, die onder meer terug te vinden zijn in het gemeenschappelijk funderend leerplan. Dit leerplan wordt ‘funderend’ genoemd omdat haar doelstellingen de basis vormt voor elk vak en project, zowel in de A-stroom als de B-stroom. Inspirerend burgerschap kan- niet gedragen worden door één of enkele vakken, maar is het fundament van het leerproces van de hele school. In tegenstelling tot de voormalige VOETEN, bevat dit leerplan geen inspanningsverplichtingen, maar effectieve leerplandoelstellingen. Dat impliceert dat projecten en lessen rond burgerschap sterker in een leertraject moeten worden geplaatst en geëvalueerd. Hoe kunnen we leraren helpen om vanuit inspirerend burgerschap aan dit transversale en overkoepelend leerplan te werken?
Heel wat scholen werken momenteel al meerdere uren per week projectmatig aan het klimaat, doen aan herinneringseducatie of organiseren uitstappen naar het Europees Parlement. Op die manier wordt de maatschappij binnengebracht in de klas en verkennen de leerlingen omgekeerd de samenleving in al haar complexiteit. Projectmatig onderwijs mag echter niet inhoudsarm zijn. Naast ‘handen’ (doen) en ‘hart’ (beleving), is ook ‘hoofd’ (denken) belangrijk. Om tot inspirerend burgerschap te komen moeten leerlingen doorheen deze ervaringsgerichte opdrachten voldoende inzicht verwerven in complexe maatschappelijke thema’s. Hiervoor deden we beroep op de werkvorm ‘big questions’ en ‘big understandings’.
Om tot inspirerend burgerschap te komen moeten leerlingen doorheen deze ervaringsgerichte opdrachten voldoende inzicht verwerven in complexe maatschappelijke thema’s. Daarvoor doen we beroep op een werkvorm die staat voor een vraaggestuurde én leerlinggestuurde aanpak: we nemen je mee in het verhaal van de ‘big questions’.
Big questions leiden een zoektocht in, nopen tot nieuwsgierigheid en stimuleren het werken aan een onderzoekende grondhouding” (Perkins, 2014)
David Perkins definieerde big questions helder in zijn boek Futurewise: grote vragen zijn vragen die relevant zijn voor het dagdagelijks leven, die gaan over verschillende aspecten of componenten van een thema, waar meerdere antwoorden op zijn en die aanzetten tot levenslang leren. Als je werkt rond big questions kan je de leerinhoud niet beperken tot een eenduidig geheel. Er zijn steeds verschillende lagen, perspectieven, contexten of dimensies die weer andere inzichten bieden.
Dat wil niet zeggen dat er geen inzichten, concepten of tools of denkkaders zijn die handvaten bieden. Enkele voorbeelden van Big Questions zijn de volgende:
Van grote vragen naar grote inzichten: de weg naar 'big understandings'
Zo biedt het bestuderen van de Romeinse bouwkunst ons bijvoorbeeld inzicht in de technologische vooruitgang die het Romeinse rijk heeft geboekt. Dit is zeer interessante vakkennis, maar het is geen 'big understanding'. Deze kennis wordt een 'big understanding' als leerlingen kenmerken van de Romeinse bouwkunst kunnen herkennen in moderne gebouwen (bv. het stadion van Albert Speer in Nürnberg, of het Capitool in Washington).
Een 'big understanding' is toepasbaar, maar ook geen 'recipe knowledge'. Het gaat niet louter om het aanleren van technieken, vaardigheden of methodes. Leren koken, rijden of werken met Excel is zeker relevant en bruikbaar in het dagelijks leven, maar het zijn geen big understandings. Big understandings zijn niet alleen relevant, maar laten ook ruimte voor interpretatie en analyse (Perkins, 2014).
Om big questions te onderzoeken, zijn big understandings nodig. Dit zijn inzichten, categorieën en begrippen die je best beheerst om zinvol na te denken over een complexe problematiek. Big understandings streven vooral naar kennis die inzetbaar is in het dagelijks leven. Het ‘kennis om de kennis’ adagium van veel vakkennis wordt overboord gegooid. Bijvoorbeeld het bestuderen van de Romeinse bouwkunst geeft ons inzicht in de technologische vooruitgang die het Romeinse rijk heeft geboekt. Dit is zeer interessante vakkennis, maar het is geen big understanding. Het wordt een big understanding als leerlingen kenmerken van de Romeinse bouwkunst kunnen herkennen in moderne gebouwen (bv. het stadion van Albert Speer in Nürnberg, of het Capitool in Washington). Een big understanding is toepasbaar, maar ook geen recipe knowledge. Het gaat niet louter om het aanleren van technieken, vaardigheden of methodes. Leren koken, rijden of werken met Excel is zeker relevant en bruikbaar in het dagelijks leven, maar het zijn geen big understandings. Big understandings zijn niet alleen relevant, maar laten ook ruimte voor interpretatie en analyse (Perkins, 2014).
We verbinden big questions en big understandings met inspirerend burgerschap vanwege onze steeds complexer wordende samenleving. Door de informatisering staan grote hoeveelheden gegevens ter beschikking, waarin mensen moeten kunnen navigeren. Tegelijk zorgt de globalisering voor een grotere verstrengeling, waardoor mensen in toenemende mate geconfronteerd worden met ingewikkelde problemen of wicked problems. Dit zijn problemen waar mensen moeilijk vat op krijgen omdat verschillende factoren elkaar beïnvloeden. Wicked problems hebben invloed op grote groepen mensen en manifesteren zich in elke context anders (Howard & Davies, 2011).
De klimaatverandering is zo’n wicked problem. De opwarming wordt beïnvloed door economische, ecologische, politieke, sociale en culturele factoren en manifesteert zich in ieder continent, soms zelfs iedere biotoop, anders. Het is vrijwel onmogelijk om de volle omvang van de klimaatverandering te vatten of haar gevolgen nauwkeurig te voorspellen, laat staan dat we er eenduidige oplossingen voor kunnen bedenken.
Undefinable, unknowable, unsolvable”
“Undefinable, unknowable, unsolvable”
De wisselende verschijningsvorm van wicked problems maakt het bijzonder lastig om hen nauwkeurig te omschrijven (undefinable); maakt het zeer moeilijk om al haar aspecten te kennen (unknowable) en maakt het nagenoeg onmogelijk om ze één-op-één op te lossen (unsolvable). Om antwoorden te zoeken op wicked problems, moet je verschillende parameters in rekening brengen en diverse meningen tegen elkaar afwegen (Howard & Davies, 2011).
Door zelfstandig vragen te formuleren, ontwikkelden leerlingen een grotere interesse voor het thema. Doordat ze zelf bedachten wat ze interessant vonden en over welke aspecten ze meer wilden weten, werd hun motivatie alsmaar groter. Leerlingen waren bijzonder enthousiast over de 'big questions': ze beseften wat relevante vragen waren, vragen die zich niet beperken tot de traditionele niche-kennis.
Wil je graag weten hoe je big questions concreet toepast in je les?
Wil je je graag laten inspireren door enkele klassen die de methodiek van big questions hebben toegepast, neem dan zeker een kijkje op de volgende tegels waar je enkele inspirerende voorbeelden uit de praktijk kunt terugvinden.
