• Leerlingen leren dat ze complexe (of controversiële) problemen (wicked problems) vanuit verschillende standpunten kunnen bekijken.
• Leerlingen leren hierbij zelf een standpunt innemen en formuleren én leren zich ook in andere standpunten inleven. Ze leren daarnaast op een gestructureerde wijze in dialoog te gaan, waarbij het begrip voor de verschillende standpunten belangrijker is dan een consensus over een probleem.

Leerlingen derde graad basisonderwijs en leerlingen secundair onderwijs

Fase 1: Leerlingen lezen/verwerven/verwerken in groepjes van vier, achtergrondinformatie over het thema dat onderwerp van gesprek is. Je kunt het materiaal dat je hiervoor gebruikt afstemmen op de beginsituatie van de leerlingen. Dit kan gaan over artikels,  filmfragmenten, interviews, stellingen …

Fase 2: De groepjes van vier worden opgedeeld in groepjes van twee keer twee leerlingen, elk duo krijgt de opdracht om een standpunt in te nemen omtrent het thema (bijvoorbeeld pro of contra). Om dit te ondersteunen krijgen ze extra materiaal dat hun standpunt kracht kan bijzetten (opinieteksten, artikels, slogans, affiches, stellingen …). Ook hier is het belangrijk om het materiaal dat je aanbiedt af te stemmen op de beginsituatie van de leerlingen. Dit ‘bronnenonderzoek’ uit fase duurt maximaal twintig minuten. Je kunt leerlingen ondersteunen door hen een argumentatie-schrijfwijzer aan te bieden.

Fase 3: Elk duo presenteert zijn standpunt en zijn argumenten aan het ander duo in zijn groepje. Je kunt dit ondersteunen door duidelijke af te spreken hoe dit gesprek zal verlopen.

Fase 4: Elk duo herhaalt de standpunten van z’n opponenten (het andere duo) en vat deze samen. Dit wordt besproken tot wanneer iedereen alle standpunten helemaal goed begrijpt en akkoord is over de bewoordingen. Je kunt dit ondersteunen door leerlingen de argumenten te laten noteren in een argumentatiestructuur of -schema.

Fase 5: Klassikaal gesprek, vrije discussie waarbij iedereen uitgenodigd wordt om z’n eigen standpunt in te nemen.
Hiervoor kan een beroep gedaan worden op de materiaalstudie die hieraan vooraf ging maar ook op persoonlijke ervaringen, emoties, of getuigenissen. Dit gesprek veronderstelt een veilig spreekklimaat waarbij leerlingen standpunt durven innemen en waar ook plaats en ruimte is voor minderheidsstandpunten. Het is belangrijk om voorafgaand aan het gesprek de wijze waarop met elkaar kan gediscussieerd worden goed af te spreken. Tijdens het gesprek is de leraar facilitator en waakt hij over de afspraken, gelijke inbreng,  en legt hij de focus op het in beeld brengen van verschillende standpunten, hij benoemt tegengestelde argumenten …

Fase 6: Na verkenning van de verschillende standpunten en onderliggende argumenten wordt een poging ondernomen om een gezamenlijk standpunt te formuleren, je mag hiervoor van gedachten veranderen. Indien er geen consensus bereikt wordt is het belangrijk om de verschillende standpunten scherp te omschrijven zodat iedereen zich in de omschrijving kan vinden.

Fase 7: Reflectie op het gesprek

• Hoe heb ik deze oefening in het algemeen ervaren?
• Is mijn mening veranderd?
• Welke invloed had het overleg met vier (waarin ik het standpunt van de ander moest verwoorden) op mijn eigen standpunt?
• Vind ik het moeilijker om standpunt in te nemen in de volledige groep?
•  Op welke wijze verschilde het gesprek in de groepjes van vier met het gesprek in de grote groep?
• Wat was een hulp om tot een consensus of tot een gepaste omschrijving van de standpunten te komen?
• Kan ik mijn eigen standpunt loslaten om me in te leven in het idee van een ander?
• ...

Hulpmiddelen:

Niet alle leerlingen en/of klassen zijn vaardig in het spreken over controversiële onderwerpen, soms is het aangewezen leerlingen hierbij te ondersteunen via didactische hulpmiddelen. Een aantal suggesties:
 

• Werken met een 'spreekstok': wie de spreekstok, balpen, balletje … in zijn bezit heeft mag spreken, de rest van de groep zwijgt. De spreekstok wordt doorgegeven als je uitgepraat bent.
• Stellingname in de ruimte: werken met een denkbeeldige lijn in de ruimte waarop de leerlingen zich positioneren van akkoord naar niet akkoord. Op die manier maak je de diversiteit aan opinies of net de eensgezindheid binnen twee uitgesproken standpunten visueel duidelijk. 
• Werken met spreekkaarten:
  • Alle leerlingen krijgen een (beperkt) aantal groene kaarten, doelstelling is de kaarten opgebruiken.
  • Als je het woord vraagt geef je een groene kaart af.
  • Als je spreekt zonder dat je kaarten hebt, of voor je beurt spreekt krijg je een rode kaart die je moet bijhouden
  • Wie op het einde van het gesprek 0 kaarten over heeft, heeft op ‘gemiddelde’ wijze aan het gesprek deelgenomen. Heb je groene kaarten over dan heb je minder dan gemiddeld deelgenomen aan het gesprek. Heb je rode kaarten dan heb je meer dan gemiddeld deelgenomen aan het gesprek.
  • Dit biedt de kans om te reflecteren over posities en aandeel in een debat.
• Werken met een spreekzone en time-outzone: als een leerling het moeilijk vindt om op een positieve manier deel te nemen aan het gesprek kan hij uit het gesprek stappen door tijdelijk in de time-out zone te gaan. Indien het gespreksonderwerp voor grote controverse zorgt kan je deze time-out zone ook letterlijk buiten de klas aanbieden zodat de leerling in kwestie ook even geen nieuwe input krijgt (of hoort).

• Alstein, M van: Omgaan met controverse en polarisatie in de klas - Pelckmans pro 2018
• Bruuttaal.nl