Elk onderwijsarrangement gaat uit van een focus, bepaald door de leerling, de context en het leerplan. Evalueren heeft als onderdeel van de krachtige leeromgeving vooral de bedoeling dat de leerling zicht krijgt op het eigen leerproces en de leraar dat onderwijsleerproces bijstuurt, met het oog op het bevorderen van het leren. In die zin is de evaluatie altijd gedifferentieerd.

Via gesprekjes, reflectiewijzers, opdrachten en toetsen, vragen stellen, observaties, zelfevaluatie, feedback … krijgt de leerling persoonlijke informatie over het verdere verloop van het onderwijsleerproces. In die zin is elke evaluatie uniek.

De differentiatie in de evaluatie kan zich afspelen op basis van ervaringskansen, voorafgaande instructie, tempo, werkvormen, middelen, ondersteuning, feedback, doel, inhoud, opdracht, beheersingsniveau, proces, product, talige ontwikkeling, affectieve componenten …

Zo kunnen de evaluatie-instrumenten gedifferentieerd zijn (bijvoorbeeld mondelinge of schriftelijke evaluatie) of differentiatie in zich dragen (bijvoorbeeld portfolio).

Onderzoek (John Hattie e.a.) leert dat feedback één van de krachtigste manieren is om leerlingen formatief te evalueren. Feedback is maatwerk.

Feedback geeft een antwoord op de vraag van leerlingen: Waar ga ik naartoe (feed-up)? Hoe heb ik het tot nu toe gedaan (feedback)? Wat staat me te doen (feedforward)?

Bij goede feedback krijgt de leerling informatie over het resultaat of het product van zijn leren (taakniveau), over hoe hij tot het resultaat is gekomen (procesniveau), over hoe hij het leren zelf kan inschatten en zicht kan krijgen op het eigen leerproces (zelfregulerend niveau). Feedback op de persoon zelf lijkt minder effectief te zijn.

Leerlingen leren gaandeweg ook zichzelf feedback te geven (zelfregulering) en elkaar feedback te geven.

Als elke leerling een uniek onderwijsleerproces kent, is het dan niet logisch dat je in de evaluatie van het leren ook differentiatie toestaat? Ook in de summatieve evaluatie krijgt de leerling de kans zijn ontwikkeling of groei te tonen en wordt hij in de mate van het mogelijke geëvalueerd op zijn niveau.

Je kunt op drie wijzen de prestaties van leerlingen inschatten. Elke wijze heeft voor- en nadelen:

• Je vergelijkt de leerling met de groep leerlingen rondom hem via een gemiddelde of mediaan. Dat geeft een signaal, maar kan vaak demotiverend werken voor leerlingen en het is ook afhankelijk van de sterkte of zwakte van de klasgroep.
• Je vergelijkt de leerling met een norm of criteria. In zekere zin geeft dat het voordeel dat een leerling wordt afgewogen ten aanzien van de criteria (doelen) of een grotere leerlingenpopulatie (genormeerde toetsen).
• Je vergelijkt de leerlingenprestaties met vorige prestaties. Dan geef je groei of evolutie weer, wat het meest recht doet aan de gedifferentieerde aanpak.

Als de onderwijsaanpak gedifferentieerd is en de evaluatie daaraan aangepast, vind je ook sporen van differentiatie in de rapportering.