Werken aan sociale rechtvaardigheid binnen de school is een manier om de katholieke identiteit van de school vandaag vorm te geven. Of een school zich inzet voor meer sociale rechtvaardigheid en de wijze waarop dit gebeurt binnen de school is afhankelijk van hoe de school sociaal onrecht begrijpt en welke visie de school heeft ten opzichte van sociale rechtvaardigheid.

K. Choules (2007) onderscheidt drie perspectieven vanwaaruit scholen werk kunnen maken van sociale rechtvaardigheid: het liefdadigheidsperspectief, het mensenrechtendiscours en het privilegediscours.

“Social justice refers to a society committed to equality of (negotiated) outcomes for all in which power and resources are equitably distributed and nobody is excluded from full participation in society on the basis of factors such as gender, religion, ethnicity, socio‐economic group, nationality, ability/disability, or sexuality.” (K. Choules, 2007)

Choules, K. (2007), The shifting sands of social justice discourse: from situating the problem with ‘them’, to situating it with ‘us’, in Review of Education, Pedagogy and Cultural Studies, jg. 29, n° 5, p. 461-481.

• Het liefdadigheidsperspectief veronderstelt een openheid en generositeit naar anderen toe, in het bijzonder naar hulpbehoevenden. Meer sociale rechtvaardigheid kan je realiseren door deze hulpbehoevenden te helpen via concrete, individuele acties. De focus ligt op individueel onrecht – omdat de oorzaken van het sociale onrecht bij het individu en zijn context geplaatst wordt. In de actie is het meestal de persoon die hulp geeft die bepaalt wie in nood is en welke hulp deze noodlijdende moet krijgen. De hulpbehoevende is enkel de hulpontvanger, en dus niet actief betrokken in het proces naar meer sociale rechtvaardigheid. Fondsenwerving in het kader van solidariteitsacties kan gezien worden als aansluitend bij het liefdadigheidsperspectief.
• Het mensenrechtenperspectief gaat ervan uit dat sociale rechtvaardigheid betekent dat in de eerste plaats sociale structuren – zoals socio-economische structuren, met inbegrip van uitbuiting, economische marginalisatie of ontvoogding van sociale klassen – moeten worden aangepakt die sociale ongelijkheid veroorzaken en in stand houden. Gezien de focus voornamelijk ligt bij structureel onrecht, wordt er een hefboomfunctie toegekend aan de overheid die als taak heeft te zorgen dat elk individu of groep evenwaardige rechten heeft. Als overheid heeft ze de maatschappelijke opdracht te bepalen welke individuen of groepen risico lopen om deze rechten niet te kunnen realiseren of slachtoffer te zijn van sociale ongelijkheid. Vervolgens biedt zij via herverdeling van middelen, macht, kansen … deze individuen of groepen gelijke kansen aan. De achterliggende idee is dat met die herverdeling van kansen en middelen iedereen hetzelfde einddoel kan halen. De voorgestelde acties zijn sociaal of groepsgericht en hebben een preventief karakter.
• Zowel binnen het liefdadigheids- als in het mensenrechtenperspectief wordt de doelgroep gedefinieerd als een ‘slachtoffer’, als ‘kwetsbaar’ of ‘at risk’, of kortom, iemand die een tekort ervaart of daarmee geconfronteerd wordt. Personen of instanties, die zelf niet tot de doelgroep behoren, bepalen wie hulp verdient of risico loopt. Het privilegediscours tracht zich van de twee voorgaande perspectieven te onderscheiden door sociale rechtvaardigheid te herdenken, onder meer door de focus te verschuiven naar de groep die bevoorrecht is en daardoor zelden of nooit in de positie van personen in maatschappelijk kwetsbare situaties terechtkomt. Die bevoorrechte positie biedt de mogelijkheid om constructieve actie te ondernemen. Sociaal onrecht ontstaat immers wanneer individuen hun bevoorrechte positie ten nadele van maatschappelijk kwetsbare individuen of groepen gebruiken. Maar sociaal onrecht kan ook hersteld worden wanneer bevoorrechte groepen of individuen zich bewust worden van hun positie en zich bijgevolg verantwoordelijk gaan voelen voor de gevolgen van hun handelen. Het privilegediscours gaat dus hand in hand met een proces van bewustwording van de invloed die wij als individu – en met vereende krachten als groep – hebben op het realiseren van een sociaal rechtvaardigere samenleving.

De God uit de christelijke traditie is een rechtvaardige God die oproept om mee te bouwen aan een wereld waar iedereen tot zijn of haar recht kan komen. Door te antwoorden op deze oproep wordt er iets van deze God zichtbaar op school. In het rechtvaardig handelen van de school kan God worden gekend. In het bouwen aan een sociaal rechtvaardige school toont de katholieke dialoogschool hoe het katholiek geloof kan geleefd worden en vorm krijgt in handen en voeten. De drijfveer om te werken aan sociale rechtvaardigheid vindt de katholieke dialoogschool in het visioen van het Rijk Gods. De katholieke dialoogschool gaat als gemeenschap in discussie met de samenleving vanuit het geloof in het Rijk Gods, een u-topie (een ‘goede plaats’ die in de mensengeschiedenis steeds ‘zonder plaats’ zal moeten blijven) die ons uitdaagt om kritisch te staan ten aanzien van onderdrukkende structuren zoals die in de samenleving bestaan en waarvoor we vanuit de sociale positie die we innemen allen in meer of mindere mate verantwoordelijk zijn.

Welk perspectief op sociale rechtvaardigheid herken je in jullie huidige pastorale werking?

Welk perspectief op sociale rechtvaardigheid sluit het beste aan bij jullie opvoedingsproject?

Welke dwarsverbanden zie je?

De wegwijzers naar vorming geven richting aan het team om doorheen het hele schoolgebeuren tot op de klasvloer te groeien als katholieke dialoogschool. Het leerplan biedt tal van vindplaatsen om daaraan te werken met de leerlingen. Een overzicht, dat je hieronder kan downloaden, verzamelt er enige.

Het leerplan is voor de leraar het anker om bij de leerlingen de steeds complexere wereld te ontsluiten in hun groei naar volwassenheid. De wegwijzers geven daaraan richting en verbinden de vormingsopdracht van de school met haar Bijbels-christelijke inspiratie. De algemene inleiding leerplannen so past dat toe op elke wegwijzer.

Het vademecum toont zich als een stevig huis, gebouwd op goede grond en met stevige fundamenten. Rechtvaardigheid zit in de grond waarop we bouwen.