De leerlingen met ernstige meervoudige beperkingen (EMB) of ook leerlingen met een diep verstandelijke en meervoudige beperking genoemd, zijn een heel heterogene doelgroep. De leerlingen die behorende tot deze doelgroep hebben een IQ dat lager is dan 25 of een ontwikkelingsleeftijd van minder dan 2 jaar. Zij ondervinden op meerdere domeinen van hun functioneren ernstige beperkingen.
Minimaal is er sprake van een combinatie van beperkingen in volgende drie groepen:
Vaak zijn er bijkomende gezondheids- en gedragsproblemen.
De aard, de ernst en de complexiteit van de beperkingen die deze leerlingen ondervinden, kunnen enorm verschillen. De oorzaken van hun beperkingen zijn ook sterk uiteenlopend, gaande van bijvoorbeeld genetische afwijkingen, aangeboren of niet aangeboren hersenbeschadigingen, metabole stoornissen, degeneratieve aandoeningen, problemen tijdens zwangerschap of geboorte enz.
Cognitieve beperkingen worden in kaart gebracht door middel van gestandaardiseerde intelligentietests of ontwikkelingsschalen. Personen met ernstige meervoudige beperkingen hebben een IQ dat lager is dan 25 of een ontwikkelingsleeftijd van minder dan 24 maanden. Concreet betekent dit dat hun functioneren binnen alle ontwikkelingsdomeinen deels kan vergeleken worden met baby’s en jonge peuters.
Voor een aantal leerlingen zijn de bestaande onderzoeksinstrumenten ontoereikend om hun cognitieve mogelijkheden juist in beeld te brengen. Kwalitatief onderzoek is nodig om een goede inschatting te maken van de mogelijkheden.
In principe doorloopt iemand met EMB dezelfde ontwikkelingsstadia als jonge kinderen, maar omdat cognitieve en andere beperkingen met elkaar interfereren spreken we van ernstige meervoudige beperkingen. Door de complexiteit van deze beperkingen is de impact op hun ontwikkeling en hun functioneren zeer groot. Iemand met EMB beschikt bovendien over weinig tot geen compensatiemogelijkheden.
Tekorten op vlak van sociale aanpassing en adaptatie brengen we in kaart via gestandaardiseerde observatieschalen of vragenlijsten.
De mogelijkheden tot sociale aanpassing van personen met EMB worden sterk beïnvloed door hun motorisch beperkingen. Zelfredzaamheid is namelijk sterk afhankelijk van de mogelijkheden van een persoon om zichzelf te kunnen verplaatsen, zelf te kunnen eten en/of drinken enz. Daarnaast hebben de beperkte mogelijkheden tot communiceren een grote impact op het sociaal-emotioneel functioneren.
Het communicatieniveau van personen met EMB blijft vaak zeer basaal. Door hun beperkte mogelijkheden om zichzelf uit te drukken, worden signalen die zij uitzenden snel over het hoofd gezien. Zij uiten zich door middel van geluiden, mimiek, oogbewegingen en beweging van ledematen. Doordat hun communicatie moeilijk te lezen is, wordt deze vaak door verschillende mensen op verschillende manieren geïnterpreteerd. Zich niet adequaat kunnen uiten en het niet of onvoldoende begrijpen van wat anderen willen duidelijk maken, kan leiden tot frustraties bij zowel de persoon met EMB als hun vertrouwde anderen.
Ernstige tekorten op vlak van het sensorisch en/of motorisch functioneren
Door de ernst van hun motorische beperkingen kunnen personen met EMB vaak niet zonder ondersteuning zitten, staan of zich verplaatsen. Veel personen met EMB gebruiken hun armen en/of handen niet of slechts in beperkte mate om bijvoorbeeld te wijzen of iets vast te nemen.
Een groot deel van de personen met EMB hebben ernstige zintuiglijke beperkingen. Het zien en/of horen verloopt dan ernstig verstoord.
Daarnaast kan ook de prikkelverwerking in de hersenen aangetast zijn. Zintuigelijke prikkels van zien, horen, tast, evenwicht, reuk, smaak, houding en beweging worden verstoord waargenomen, onvolledig of niet geregistreerd
Alertheid is een voorwaarde om tot ontwikkeling te komen. Leerlingen met EMB hebben een sterk wisselend alertheidsniveau. Door observatie brengen we in kaart wat invloed heeft op het alertheidsniveau en hoe we de alertheid kunnen stimuleren.
Gezondheid is een factor die sterk van invloed is op de ontwikkeling van personen met EMB.
Vaak voorkomende gezondheidsproblemen zijn:
Gedrag van personen met EMB is vaak moeilijk te begrijpen en het vraagt van begeleiding kennis en inzicht.
Mogelijke oorzaken:
Gedragsproblemen worden ernstig wanneer er sprake is van langdurige, terugkerend gedrag met een intensiteit die voor lichamelijke of psychische schade zorgt bij de persoon zelf of bij anderen in zijn/haar omgeving of wanneer er sprake is van materiele beschadiging in de omgeving. Er kan sprake zijn van agressief gedrag, stereotiep, zelfverwondend, destructief en ander moeilijk, storend of sociaal onaangepast gedrag. Probleemgedrag heeft een negatieve impact op de ontwikkeling en de kwaliteit van leven.
Belangrijk is dat dit gedrag ook als dusdanig onderkend wordt, voorwaarde om gedrag uitgebreid te observeren en oorzaken te achterhalen. Samen wordt verder nagedacht hoe hiermee om te gaan en welke afspraken nodig zijn om het gedrag te verminderen of om te buigen.
Personen met ernstige meervoudige beperkingen stellen de maatschappij, het onderwijs en de zorg voor uitdagingen. Hun zorgvragen, onderwijsbehoeften en ondersteuningsnoden zijn uiterst complex en hieraan tegemoet komen vergt vanuit onze scholen een ware zoektocht.
Elk individu, ongeacht de ernst van zijn/haar beperking, moet evenwel toegang hebben tot kwaliteitsvol en doelgericht onderwijs. Ieder kind, iedere jongere, heeft namelijk recht op onderwijs. Ontwikkeling is inherent verbonden aan het menszijn en het is onze taak om vanuit onderwijs in te zetten op stimulatie en ontwikkeling van kinderen en jongeren met ernstige meervoudige beperkingen.
Vanuit Katholiek Onderwijs Vlaanderen staan we achter de missie en visie van het expertisecentrum Multiplus. Deze kan een bijkomende inspiratiebron vormen voor scholen ifv het uitbouwen van een schooleigen visie op de doelgroep.
Dit betekent dat zij moeten kunnen rekenen op een omgeving die voor hen kansen creëert om
Wie meer wil weten over kwaliteit van leven bij personen met EMB kan hiervoor terecht op de Nederlandse website van NVK.
