“De meest invloedrijke factor voor het leren is dat wat de leerling al weet.” (David Ausubel, 1968)

Wat je al weet, bepaalt in grote mate wat en hoe snel je leert.
Wat we leren, moeten we volgens Ausubel onderbrengen in wat we al weten. Deze kennis zit in ons langetermijngeheugen, in de vorm van schema’s: een soort mentale raamwerken of kapstokken, waaraan de nieuwe informatie opgehangen wordt. Zonder kapstokken kunnen we die nieuwe informatie nergens aan ophangen. Leerlingen met veel voorkennis nemen nieuwe leerstof sneller op, onthouden deze beter en kunnen deze beter toepassen in nieuwe situaties.

De klasgroepen waaraan we lesgeven zijn vaak heterogeen samengesteld. Niet iedere leerling beschikt over dezelfde voorkennis. Het activeren van voorkennis betekent dat je alle leerlingen laat terugdenken aan deze kennis. Ze moeten hiervoor in hun langetermijngeheugen zoeken en graven. Als de aanwezige voorkennis is opgehaald, koppel je hieraan de nieuwe leerstof die je hen gaat aanleren.

Katholiek Onderwijs Vlaanderen ontwikkelde een kader rond effectieve didactiek. In de visual ‘Lessen met effect’ wordt op een interactieve manier aangegeven wat en waarom iets werkt in de klas. Alles is onderbouwd door wetenschappelijk onderzoek en wordt in verschillende lagen toegelicht.

Voorkennis bevindt zich in de voorbereidingsfase bij het onderdeel ‘Beginsituatie’ en in de beginfase van de eigenlijke les bij het onderdeel ‘Voorkennis’.

• Ik bedenk wat mijn leerlingen al kunnen/weten.
• Ik bedenk waar mijn leerlingen zouden kunnen versnellen.
• Ik bedenk waar mijn leerlingen zouden kunnen uitvallen (veelgemaakte fouten?). 

• Ik begin elke les met een actieve terugblik.
• Ik zet activerende werkvormen en digitale tools in waarmee ik relevante voorkennis activeer bij alle leerlingen. 
• Ik laat alle leerlingen nadenken over wat ze al weten, ook al weten ze het niet meer. (retrieval practice) 
• Ik deel met mijn leerlingen waarom ik dit doe, zodat ze meer bereid zijn diep na te denken.

Leerlingen weten doorgaans niet welke aanwezige kennis ze precies moeten activeren voor de les die komen gaat. Daarom neem je als leraar zelf het initiatief. In de voorbereiding van de les of lessenreeks is het dus noodzakelijk dat je als leraar nadenkt over de noodzakelijke voorkennis en over de manier hoe je deze voorkennis activeert bij alle leerlingen.

Activeren: Het is niet de bedoeling dat je als leraar een opsomming of samenvatting geeft van de eerder onderwezen leerstof. Het is belangrijk dat de leerlingen actief betrokken worden tijdens het ophalen van voorkennis. De leerlingen denken hierover na.

Alle leerlingen: Vraag nooit één leerling naar voorkennis maar stel vragen aan de hele klas en laat alle leerlingen nadenken en schrijven. Het activeren van voorkennis is een middel om de leerknop op de AAN-stand te zetten en wordt daarom kort gehouden.

• Laat leerlingen voorkennis uitwisselen met de buur (Tink–Pair–Share en Tweepraat).

• Verlengde instructie of pre-teaching.

• Gebruik een entry-ticket (inkom-ticket).

• Gebruik van wisbordjes om in één keer de hele klas te controleren op voorkennis.
  • Stel een vraag over voorkennis en geef bedenktijd.
  • Laat het antwoord noteren op de wisbordjes. Berekeningen en redeneringen gebeuren op papier.
  • Laat de wisbordjes gelijktijdig opsteken en controleer aandachtig de antwoorden.
  • Kies leerlingen om het antwoord toe te lichten.
  • Geef feedback.

• Gebruik een beurtenbakje zodat iedere leerling wordt geactiveerd.
  • Stel een vraag en geef bedenktijd.
  • Laat geen vingers opsteken.
  • Het controleren van begrip draait niet om het geven van beurten tot je een juist antwoord hoort, maar om het verkrijgen van informatie over het leren van de leerlingen.
  • Pak een stokje en lees de naam die erop staat. Zo worden alle leerlingen geactiveerd.
    Stop het stokje weer terug in de namenkiezer.
    Je kan gebruik maken van keuzestokjes die de leraar toelaten zelf een leerling aan te duiden.
  • Laat de leerling antwoorden in een zin en de aanpak verwoorden.
  • Geef feedback.

Leren gebeurt nooit op een geïsoleerde wijze: je leert maar leren door iets te leren. Leren doe je op je school maar ook thuis. We ontwikkelden een kader rond 'leren leren' met een reeks bijhorende leerfiches.
Onderstaande leerfiche, een voor gebruik door de leraar en een voor de leerlingen, kunnen we koppelen aan het activeren van voorkennis.

• https://didactiefonline.nl/blog/paul-kirschner/voorkennis-maakt-het-verschil
• Podcast ‘Wijze lessen’: Activeer relevante voorkennis
• Expliciete Directe Instructie in het VO, Pica, Marcel Schmeier
• Op schouders van reuzen