Starters in het onderwijs hebben specifieke begeleiding nodig. Zonder deze ondersteuning lopen ze het risico op uitval. Onderzoek toont aan dat beginnende leraren tem maken krijgen met volgende noden en problemen:

• Praktijkschok: Starters ervaren vaak een kloof tussen hun opleiding en de praktijk.
• Handelingsverlegenheid: Ze voelen zich soms onvoldoende voorbereid op taken zoals klasmanagement, oudercontacten of werken met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
• Hoge werkbelasting: De combinatie van werk, gezin en emotionele druk maakt de startperiode intens.
• Onzekere arbeidssituatie: De startperiode wordt vaak gekenmerkt door opeenvolgende kortdurende en deeltijdse, versnipperde opdrachten. De objectieve en subjectieve werkonzekerheid is groter in het onderwijs dan in andere sectoren: meer gedwongen deeltijds werk, vaker een contract van bepaalde duur en minder zekerheid in vergelijking met andere sectoren (Elchardus, Huyge, Kavadias, Siongers & Vangoidsenhoven, 2009).

Deze obstakels leiden tot een uitstroom van 10 à 15 % in het basisonderwijs en 20 à 30 % in het secundair onderwijs binnen de eerste vijf jaar (Departement onderwijs en vorming, 2013; Tierens & Smet, 2015). Dit is een verlies voor het onderwijs en versterkt het bestaande lerarentekort.

Met een goede begeleiding help je starters niet alleen overleven, maar ook excelleren. Aanvangsbegeleiding richt zich op:

1. Professionele ontwikkeling: Versterk hun competenties en jobtevredenheid.
2. Vlotte overgang: Verminder de praktijkschok en help hen integreren in het schoolteam.
3. Behouden van talent: Voorkom uitstroom en behoud waardevolle leraren in het onderwijs (retentie).

Met starters bedoelen we zowel startende leraren bedoelen als het startend ondersteunend personeel bij het begin van hun loopbaan binnen onderwijs.

Doorgaans spreekt men van een startperiode in de eerste 3 (soms 5) jaar van tewerkstelling. De startperiode wordt ook vaak gekoppeld aan het statuut van ‘tijdelijke aanstelling van bepaalde duur’ (TABD).

Als directeur, mentor of lid van het schoolbestuur speel jij een onmisbare rol. Jij bent de eerste verantwoordelijke voor de begeleiding van starters. Het beleid benadrukt dit ook, bijvoorbeeld in het Referentiekader Onderwijskwaliteit.

• Begrijp de diversiteit onder starters: De groep is niet uniform. Naast jonge, net afgestudeerde leraren zijn er ook zij-instromers met een andere carrièreachtergrond.
• Bied maatwerk: Stem je begeleiding af op hun noden. De eerste drie tot vijf jaar zijn cruciaal.
• Werk samen: Doe een beroep op de expertise van pedagogische begeleidingsdiensten, lerarenopleidingen en andere ondersteuningspartners.

Samen maken we een verschil voor onze nieuwe collega’s!

Kwaliteitsvolle aanvangsbegeleiding begint met aandacht voor elke starter, ongeacht de duur van hun aanstelling, en voor de totale persoon van de starter.

Aanvangsbegeleiding helpt starters op twee terreinen:

• Introductie in het beroep: ondersteuning bij het uitvoeren van hun taken als leraar.
• Introductie in de school: wegwijs maken in de schoolstructuur, cultuur en het pedagogisch project.

Een kwaliteitsvolle aanvangsbegeleiding staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van het brede personeels- en professionaliseringsbeleid van de school.

‘De starter’ bestaat niet. Elke starter heeft een unieke achtergrond, ervaring, talenten en noden.

Aanvangsbegeleiding vraagt om een schoolcultuur waarin starters kunnen leren en zich ontwikkelen, zowel formeel zoals via mentoren of nascholing als informeel zoals het delen van informatie met collega’s in de lerarenkamer.

Aanvangsbegeleiding is een recht en een plicht voor elke startende leraar. Startende leraren moeten immers de kans krijgen en de kans nemen om de verworven competenties uit de lerarenopleiding verder te ontwikkelen en waar nodig bij te sturen. Dit is ook een plicht: zij moeten eraan deelnemen om hun competenties verder te ontwikkelen.

Het geldt niet alleen voor startende leraren, maar ook voor andere tijdelijke personeelsleden, zoals administratief medewerkers, orthopedagogen, logopedisten en ICT-coördinatoren.

Elke instelling ontvangt aanvullende lestijden voor aanvangsbegeleiding. Deze lestijden kunnen worden gebruikt voor de mentor of voor het startende personeelslid zelf.

Binnen een scholengemeenschap worden specifieke afspraken gemaakt over de invulling van aanvangsbegeleiding. Het schoolbestuur blijft echter de eerste verantwoordelijke.

Het Referentiekader Onderwijskwaliteit (ROK) definieert verwachtingen voor kwaliteitsvol onderwijs. De in totaal 37 kwaliteitsverwachtingen worden geordend in vier rubrieken. Binnen het rubriek ‘Personeels- en professionaliseringsbeleid’ zijn twee kwaliteitsverwachtingen relevant:

• BL8: De school voert een doeltreffend personeelsbeleid dat integraal en samenhangend is.
• BL9: De school voert een doeltreffend professionaliseringsbeleid met specifieke aandacht voor beginnende leraren.

De inspectie beoordeelt deze verwachtingen aan de hand van vier ontwikkelingsschalen, waarvan één specifiek gericht is op aanvangsbegeleiding.

Vanaf 1 september 2019 heeft aanvangsbegeleiding een formeel karakter gekregen. Dit vraagt om een doorgedreven beleid. Wat kun je concreet doen?

• Evalueer en versterk je beleid: Kijk kritisch naar je huidige aanpak en onderzoek waar verbeteringen mogelijk zijn.
• Maak afspraken binnen je scholengemeenschap: Zorg voor een gelijkgericht personeelsbeleid.
• Stel een afsprakennota op: Leg hierin vast welke begeleiding en ondersteuning de starter krijgt.
• Integreer aanvangsbegeleiding in je professionaliseringsplan: Zorg dat dit een structureel onderdeel wordt.
• Beoordeel TABD-personeelsleden: Maak een beoordeling voor personeelsleden met een Tijdelijke Aanstelling van Bepaalde Duur. Meer informatie hierover vind je op onze webpagina “Tijdelijke aanstelling en vaste benoeming in wervingsambten”.

Met deze stappen zet je als school in op een sterke en kwaliteitsvolle begeleiding van startende personeelsleden.