Hoe geef je onderwijsarrangementen voor wereldoriëntatie over het leergebied ‘Mens en maatschappij’ voor je leerlingen vorm?
Goed onderwijs voor wereldoriëntatie (over Mens en maatschappij) vanuit Zill veronderstelt de operationalisering van enkele belangrijke principes bij het ontwerpen, uitvoeren en evalueren van onderwijsarrangementen. Als leraar speel je dus een cruciale rol in het aanreiken van een krachtige leeromgeving.
Je streeft naar de ontwikkeling van een holistisch wereldbeeld bij de leerling en ziet elk onderwijsarrangement voor wereldoriëntatie (over Mens en maatschappij) als een kans om aan tien ontwikkelvelden te werken. Zo zoek je over de grenzen van de ontwikkelvelden en leergebieden heen naar betekenisvolle verbanden om de harmonische ontwikkeling van leerlingen te stimuleren.
Zin in leren! Zin in leven! nodigt lerarenteams uit om via een waaier aan onderwijsarrangementen (aard, duur, groep …) vorm te geven aan hun onderwijs. Denk daarbij aan:
Thematiseren betekent het laten groeien van een stroom van betekenisvolle onderwijsarrangementen rond een onderwerp uit de (leef)wereld van de kinderen. Die onderwerpen zijn levensnabij en nodigen leerling én leraar uit om — gedurende een bepaalde periode — intensief en actief een (nieuw) stukje wereld te verkennen, te onderzoeken, te grijpen en te begrijpen. Het aanbod vormt een samenhangend geheel van rijke ervaringskansen. De samenhang draagt ertoe bij dat leerlingen een gezamenlijk kader opbouwen om samen te spelen, leren, denken, onderhandelen en betekenis te geven. Leerlingen worden als het ware ondergedompeld en krijgen voldoende tijd en ruimte om vanuit hun identiteit en culturele context deel te nemen aan de wereld en die samen verder te onderzoeken.
Bij ‘Thematisch werken in de basisschool’ lees je hier meer over.
Educaties zetten in op maatschappelijke thema’s waarvan de samenleving vindt dat ze bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijk functioneren. Denk maar aan Inspirerend burgerschap, educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO), erfgoededucatie, herinneringseducatie, verkeerseducatie, gezondheidseducatie, … . De leerinhouden van verschillende educaties zijn reeds ingebed in Zill en impliceren dus geen extra onderwijstijd. Educaties worden dus geïntegreerd in het reguliere onderwijsaanbod.
Onze ambitie gaat verder dan leren ‘over’ de ons omringende wereld. Eigen aan ons opvoedingsproject benoemen we de ons omringende wereld als de schepping die ons als een geschenk is gegeven. We leven er middenin en voelen ons geroepen om er, samen met de leerlingen, zorg voor te dragen.
In de katholieke dialoogschool zien we Inspirerend burgerschap als dé hefboom voor krachtig onderwijs over Mens en maatschappij. Inspirerend burgerschap beoogt de groei op het vlak van onderzoeken, verbindend dialogeren, actie ondernemen, reflecteren en het vormgeven van de eigen identiteit. Alle informatie over het waarom, wat en hoe van Inspirerend burgerschap vind je op onze themapagina. Wil je in het kader van Inspirerend burgerschap meer weten over hoe je leerlingen tot leren brengt over hoe de planeet, de mensen en de welvaart duurzaam hand in hand kunnen gaan via educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO)? Bekijk dan het praktijkplatform edoschool.
Het leerplan stelt ook duidelijke cursorische inhouden voorop. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van het tijd- en ruimtebegrip, ondersteund door het gebruik van tijd- en ruimtekaders. De verschillende concepten met betrekking tot ‘tijd’ en ‘ruimte’ dienen stap na stap opgebouwd te worden, aangepast aan het ontwikkelingsniveau van de leerlingen.
We vertrekken met de jongste kleuters van ‘daarnet, nu, straks’ en ‘de wereld dichtbij’ en bouwen bewust en planmatig verder om inzicht te verwerven in de brede concepten van tijd en ruimte. Hierbij worden duidelijke kapstokken aangeboden die ook herkenbaar en zichtbaar zijn in de klas.
Tijdkaders als daglijn, weeklijn, verschillende soorten kalenders tot levenslijn, eeuwband, eeuwenband, tijdband … ondersteunen de opbouw van diverse concepten met betrekking tot ‘tijd’.
Ruimtekaders als maquette, plattegrond, verschillende soorten plannen en kaarten, atlas, kompas … helpen dan weer het opbouwen van diverse concepten met betrekking tot ‘ruimte’.
Je biedt cursorische inhouden bewust geïntegreerd aan binnen de verschillende thema’s en projecten. Soms is het echter aangewezen om bepaalde inhouden niet geïntegreerd aan te bieden zoals een eerste kennismaking met de verschillende periodes op de tijdband.
Maak schoolafspraken over het in kaart brengen van de verticale aanpak van cursorische inhouden en het gebruik van tijd- en ruimtekaders.
Zin in leren! Zin in leven! verwijst naar leren én naar leven, naar de voortdurende wisselwerking tussen beide. Enerzijds leren om te leven en anderzijds leven waarbij leren belangrijk is en blijft. We gaan ervan uit dat het onderwijs in de basisschool a priori wereldoriënterend onderwijs is, met de werkelijkheid als vertrekpunt. Dat draagt bij tot het betekenisvol leren waarvoor we ook in OKB een lans breken. Via krachtige onderwijsarrangementen ontlenen leerlingen voor zichzelf betekenis uit de hen omringende wereld en geven ze tegelijkertijd ook vanuit wie zij zijn betekenis aan de wereld.
Onderwijsarrangementen die resulteren in betekenis geven aan de werkelijkheid in al haar dimensies, ervaren leerlingen als relevant en nuttig voor hun leven en leren. Daarom zoek je samen met de leerlingen de werkelijkheid op en werk je vanuit authentieke en betekenisvolle situaties. Is de werkelijkheid te complex, te veraf, te groot, te klein of te lang geleden ..., dan kan ze door gebruik te maken van allerlei media in de klas worden binnengebracht waarin alle zintuigen in werking gezet worden. Denk daarbij ook aan inleefactiviteiten en het werken met rijke informatiebronnen.
In het bijzonder het binnenbrengen van sterke levensverhalen in de klas is een krachtige manier om leerlingen te inspireren, empathie te ontwikkelen en een breder begrip van de wereld om hen heen te krijgen. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de verhalen die worden gedeeld, respectvol en inclusief zijn, en dat de privacy en gevoelens van alle betrokkenen worden gerespecteerd. Het creëren van een veilige en ondersteunende omgeving in de klas is essentieel, zodat leerlingen open kunnen zijn over hun eigen ervaringen en gevoelens.
Onder omgeving begrijpen we de ruimte waar kinderen wonen, leren, spelen. Dit is bijvoorbeeld het huis, de straat, de weg naar school, maar ook de ruimte verder weg, de plaatsen waar de kinderen in hun vrije tijd naar toe gaan.
Omgevingsleren is een brede term die verwijst naar betekenisvol leren waarbij de omgeving (de context) centraal staat. Het gaat hierbij om een manier van leren waarbij de omgeving waarin we leven, werken en spelen wordt gezien als een rijke bron van leerervaringen. Bij omgevingsleren wordt het leren niet langer gezien als een activiteit die alleen binnen de muren van de school plaatsvindt, maar als een proces dat continu plaatsvindt in de omgeving waarin we ons bevinden. Een school is immers geen eiland midden in de oceaan, geen eenzame planeet in het universum. Leerlingen leren door te observeren, te experimenteren, te ervaren en te reflecteren in de echte wereld.
Wanneer elementen uit de omgeving in de klaspraktijk worden gebruikt, zij het als illustratie, zij het als leerinhoud, dan spreekt men van omgevingsonderwijs. Omgevingsonderwijs is dus een formeel onderwijsproces waarbij leraren een krachtige leeromgeving ontwerpen vanuit de eigen context. Omgevingsonderwijs is geen doel op zich, maar een (onmisbaar) middel voor ‘goed’ onderwijs. Omgevingsonderwijs is niet louter gericht op wereldoriëntatie-onderwijs, want we gebruiken de omgeving ook als middel voor bijvoorbeeld wiskunde-, taal- of STEM-onderwijs. Van omgevingsonderwijs wordt gesteld dat ze in sterke mate de betrokkenheid van leerlingen verhoogt en zo sterk motiverend werkt.
Via het aanleggen van een omgevingsboek kan je op een systematische manier de schoolomgeving in kaart brengen. Een omgevingsboek is een geordende en makkelijk te raadplegen (online) databank met een brede waaier aan mogelijkheden en uitdagingen voor omgevingsonderwijs in de (ruimere) buurt van de school.
Die brede waaier (typische gebouwen, groen, verkeerssituatie, beroepen van ouders, sociale en culturele achtergrond van de kinderen, plaatselijke gewoonten, taalgebruik,...) moet in de eerste plaats wel een afspiegeling zijn van de omgeving van de school, want het is daar dat de kinderen hun wereld ervaren en beleven.
Het omgevingsboek blijft ook niet beperkt tot de onmiddellijke omgeving van de school. Ook de ruimere schoolomgeving, de gemeente, de buurgemeenten, de streek en de provincie bieden kansen tot omgevingsonderwijs, wanneer de klas die op een haalbare manier kan bezoeken. Door deze gegevens op een systematische manier te centraliseren, wordt het omgevingsboek een ‘levend’ gebruiksvoorwerp voor de school.
Meer achtergrondinfo hierover vind je in het artikel Werken met een omgevingsboek in de basisschool.
In Zin in leren! Zin in leven! zijn bepaalde ontwikkelthema’s en generieke doelen expliciet gericht op het ontwikkelen van een nieuwsgierige, onderzoekende en ontwerpende houding. Je stimuleert leerlingen om actief op zoek te gaan naar nieuwe ontdekkingen en nieuwe ervaringen waardoor ze hun leefwereld verbreden, dit in functie van levenslang leren.
Onderzoekend en ontwerpend leren wordt meestal geassocieerd met het leergebied Wetenschappen en techniek, maar toch is het noodzakelijk om ook aan onderzoekend en ontwerpend leren te doen binnen het leergebied Mens en maatschappij. Vandaag worden we namelijk wereldwijd geconfronteerd met de grenzen van onze planeet en maatschappelijk uitgedaagd. Via krachtige onderwijsarrangementen kan je met leerlingen leren denken over complexe maatschappelijke kwesties en bijdragen aan de ontwikkeling van hun actiecompetentie. Het ondersteunen en vormgeven van zulke onderwijsarrangementen vraagt een doordachte en diepgaande aanpak. Wanneer je leerlingen wilt laten groeien in hun actiecompetentie en het ‘ontwerpen’ van maatschappelijke bijdragen, is het namelijk belangrijk om met hen ‘onderzoekend, samen en actiegericht’ aan de slag te gaan.
Meer informatie en specifieke methodieken voor ‘Onderzoekend en ontwerpend leren’ binnen Mens en maatschappij vind je op onze themapagina.
Het is van belang om als leraar aandacht te besteden aan de taalontwikkeling van de leerlingen gedurende de hele dag en bij elke activiteit. Zo laat je àlle leerlingen schoolsucces ervaren. Taalgericht onderwijs is onderwijs waarin je, naast aandacht voor inhouden, ook voldoende en expliciet aandacht hebt voor taal.
Taaldoelen en niet-taaldoelen worden gelijktijdig ontwikkeld via onderwijs dat:
Uit bovenstaande pijlers voor taalgericht onderwijs blijkt dat wereldoriëntatie bijzonder geschikt is om de taalontwikkeling bij de leerlingen te stimuleren. Eveneens is het belangrijk om taalzwakke kinderen voldoende kansen te bieden om ook op andere manieren dan louter taal te laten zien dat ze bepaalde doelen voor wereldoriëntatie bereiken.
Besteed voldoende tijd aan instructie. Als leerlingen niet begrijpen wat er geleerd moet worden, wordt leren lastig. Afgebakende lesfasen en doelen brengen structuur. Uitdagende doelen en een snel lestempo in een warm leerklimaat motiveren je leerlingen.
Om functionele en uitdagende instructies te gebruiken in wereldoriëntatielessen, zijn hier enkele tips:
