In onderstaand artikel vind je lesideeën voor Duitse en Franse poëzie die ook verschijnen in de nieuwsbrief Engels. Omdat onze leerplannen MVT vertrekken vanuit dezelfde pedagogisch-didactische visie en ook onze leerplandoelen vaak identiek of zeer gelijkaardig zijn, kun je als leraar mogelijk de transfer maken naar een andere taal.
De maand januari blijkt één van de koudste te zijn, maar gelukkig is er traditioneel de Poëzieweek waaraan we ons kunnen verwarmen. Van 30 januari tot 5 februari 2025 staat die helemaal in het teken van 'lijfelijkheid', een thema dat ons misschien verrast, wat in het haar doet wrijven, want hoe breng je dit aan aan leerlingen middelbaar onderwijs. Via deze suggestie willen we jou een duwtje in de rug geven zodat je straks geïnspireerd aan de slag kan gaan.
Focussen we ons op 'ons lijf', dan valt beslist op dat het zich plooit naar de tijd, meer zelfs ons uiterlijk, denk maar aan een rimpel of een kraaienpootje, verklapt vaak deels onze leeftijd. Niettemin kennen we allen verschillende beroemdheden op wie de tijd geen vat kon hebben omdat ze wegens heel uiteenlopende redenen veel te vroeg gestorven zijn.
Als instap kan je als leraar enkele beelden van beroemdheden laten zien die via artificiële intelligentie een opvallend verouderingsproces ondergaan hebben. Laat de leerlingen de beelden kort bekijken, waarna ze proberen te achterhalen wiens verouderde lijf of gezicht ze hier herkennen. Is de opdracht wat te uitdagend? Verzamel dan gerust de namen en een extra woordje uitleg waaruit de leerlingen kunnen kiezen.
Zijn je leerlingen nieuwsgierig naar hoe ze er zelf over enkele jaren zullen uitzien? Lang hoeven ze niet op het antwoord te wachten. Via populaire apps, als FaceApp, kunnen ze een actuele foto van zichzelf laten bewerken en kijken ze in een spiegel van de toekomst. Je zou hen kunnen vragen om elk een verouderde foto van zichzelf door te sturen. Die zou je in een collage kunnen verzamelen waarna de klas mag achterhalen wie ze herkennen.
Hoewel de Oostenrijkse Hans Carl Artmann een opleiding tot schoenmaker kreeg, bleek al snel dat hij aanleg had voor taal. Als autodidact leerde hij zich zelfstandig allerlei exotische talen aan en onder het pseudoniem Ib Hansen bracht hij meerdere detectives uit. Hij weigert binnen de paden van de traditionele literatuur te lopen en verrast met soms heel macabere gedichten.
Artmanns gedicht kent een heel opvallende titel, namelijk 'Mit einem Jahr ein Kind'. Je zou als leraar voor het lezen dan ook kunnen vragen wat het volgens de leerlingen betekent. Verzamel hun antwoorden gerust aan het bord of laat ze noteren in een woordenwolk via Mentimeter.
In Artmanns gedicht lijkt een mens op het eerste gezicht amper tien jaar oud te worden, wat geenszins klopt wanneer we ook het vervolg van de zinnen lezen. Aan je leerlingen zou je kunnen vragen wat de cijfers één tot en met tien hier betekenen, welke periodes uit een mensenleven ermee bedoeld worden. Wellicht denken de leerlingen aan de verschillende levensfases, deze fases kunnen ook een aanleiding vormen voor gerichtere vragen ...
Artmann slaagt er hier in om op een heel krachtige wijze elke levensfase kort in woorden te vatten. Naast woorden blijken ook beelden heel treffend. Je leerlingen zouden dan ook op zoek kunnen gaan naar foto's, afbeeldingen, schilderijen die elke levensfase uitbeelden en aanleunen bij de gedachten van Artmann.
Daag je je leerlingen liever wat meer uit, dan kan je hen vragen om het gedicht te herschrijven vanuit een ander perspectief, dit kan een huis, boom, hond of ander huisdier zijn. Ter inspiratie volgt hier een voorbeeld waarbij de hulp van generatieve AI, als ChatGPT, Copilot of Gemini, ingeschakeld werd. Het is wel belangrijk dat de leerlingen hier kritisch tegenover staan: worden er woorden gebruikt die ze (nog) niet kennen, laat hen dan via een online woordenboek de betekenis opzoeken en nagaan of die in de context past.
Mascha Kaléko scoorde als energieke, Duitse dichteres bij het grote publiek in 1933 met haar rake gedichten en haar heldere toon. Het lijkt het begin van een veelbelovende carrière, maar de tijdsgeest is haar niet gunstig gezind. Kaléko is joodse, waardoor ze moet vluchten naar New York waar ze reclameteksten voor cosmetica en beha's schrijft om te kunnen overleven. Ze raakt er in de vergetelheid en als in haar privésfeer het noodlot met de dood van haar zoon en man toeslaat, kan Kaléko dit lijden niet meer dragen. Ze sterft in 1975 op 68-jarige leeftijd.
Centraal in dit gedicht staat het getal zeven dat in veel opzichten mysterieus blijkt. Op wiskundig vlak is het enkel deelbaar door zichzelf en één, waardoor we het een priemgetal noemen, maar het mysterieuze cijfer zeven beheerst ook ons dagelijks leven en vele (bijbelse) verhalen. Hier kan je dan ook aan de leerlingen vragen wat vandaag nog in zevenvoud verschijnt, denk maar aan de dagen, of welke verhalen rond het getal zeven ze zich misschien herinneren, zoals de zeven plagen, de zeven wereldwonderen, de zeven wetenschappen.
Gelukt? Stap dan over naar de inhoud van het gedicht waarover je de volgende vragen zou kunnen stellen ...
Ongetwijfeld zijn ook de leerlingen de afgelopen zeven jaren sterk veranderd. Misschien kunnen we hen op uiterlijk vlak niet meer herkennen en wellicht zijn ook hun interesses, hobby's, vriendschappen en waarden veranderd. Via een mindmap mogen ze hun opmerkelijke veranderingen in kaart brengen. Vervolgens zoeken ze een typische, specifieke foto van zichzelf zeven jaar geleden. Die brengen ze mee naar de klas, waarna ze er een eigen, liefst poëtische tekst bij proberen te schrijven met als titel "Sieben Jahre später". Wil je de leerlingen op weg zetten, dan kan je hen nog een eigen voorbeeld aanreiken of hen opnieuw de hulp van generatieve AI laten inroepen.
De Franse dichter en toneelschrijver Jacques Prévert verveelde zich wegens zijn uitzonderlijk talent al snel op de schoolbanken. Van zijn moeder erfde hij de liefde voor het lezen, van zijn vader die voor theater. In de jaren '30 schreef Prévert zelf enkele toneelstukken waarin hij de gevestigde orde aanklaagde, de bourgeoisie belachelijk maakte en spotprenten neerzette van politici. In zijn gedichten speelt hij graag met woorden, waardoor ze vol dubbelzinnigheden zitten.
Hoewel foto's duidelijk aantonen dat ons lijf, de mens onderhevig is aan de tijd, blijken er toch enkele dingen te zijn die ogenschijnlijk niet veranderen of verouderen. Hier zou je dan ook je leerlingen aan het denken kunnen zetten: vraag hen naar dingen uit hun leven die niet verdwijnen, wegkwijnen ...
Aansluitend zou je kunnen toevoegen dat ook Jacques Prévert hierover lang nagedacht heeft en in zijn gedicht heeft hij een passend antwoord geformuleerd: zo zou volgens de eerste regel de 'echte' jeugd niet slijten. Aan je leerlingen kan je vragen wat dit betekent. Hoogstwaarschijnlijk zullen ze inzien dat de jeugd volgens Prévert vanbinnen zit, iets inwendigs is. Zelfs wanneer we ouder worden, kunnen we ons eeuwig jong blijven voelen en lijkt de jeugdigheid zelf intact te blijven. Met dit inzicht kunnen de leerlingen beslist ook verdere vragen beantwoorden ...
Vele gedichten van Prévert zijn op muziek gezet en werden gezongen door Franse beroemdheden, zoals Edith Piaf. Aan je leerlingen zou je dan ook kunnen vragen om via Suno een lied te ontwerpen dat inhoudelijk aanleunt bij de inhoud van Préverts gedicht. Laat hen m.a.w. via een prompt of tekst bestaande uit maximaal 200 tekens zo beknopt en helder mogelijk omschrijven waarover het gedicht gaat zodat via AI een gepast lied gegenereerd wordt. Hieronder vind je alvast een voorbeeld. Wellicht lukt het ook in je klas en misschien durven enkele dappere leerlingen hun lied te presenteren in de klas.
Mag het wat meer zijn? Dan kan je hen een brief laten schrijven naar hun "oudere ik". Hierin geven ze advies of delen ze herinneringen over wat volgens hen altijd belangrijk zal blijven.
Zonet konden de leerlingen inzien hoe een gedicht via een heel eenvoudige stap omgezet kan worden naar muziek. Meer zelfs, als we bepaalde liedjes heel aandachtig beluisteren, dan lijkt er wel een vleugje poëzie in verstopt te zijn. Dit geldt zeker voor het opmerkelijke 'La quête' van de Franse rapzanger Orelsan. Hierin reist de ik-figuur door de tijd, door zijn jeugdjaren, waar hij heel uiteenlopende herinneringen terugvindt.
Als instap kan je de leerlingen de transcriptie van de tekst laten zien. Meteen zal opvallen dat enkele woorden, om precies te zijn jaren of leeftijden, weggelaten werden. Zouden de leerlingen op basis van wat er hier gebeurt, al kunnen achterhalen hoe oud de hoofdpersoon in elke fase is? Wil je hen niet te lang in spanning laten, dan kan je vervolgens het lied via de bijbehorende clip laten beluisteren.
Een regel die ongetwijfeld blijft hangen, is "c'qui compte c'est pas l'arrivée, c'est la quête". Met je leerlingen kan je hierover gerust brainstormen, waarna je erop kan wijzen dat Orelsan doorheen zijn reis telkens op een andere manier naar de wereld rondom zich kijkt. Zo verandert niet alleen zijn lijf of uiterlijk, maar hij krijgt ook nieuwe hobby's, interesses en kijkt hij naar steeds andere personen op. Je zou je leerlingen dan ook de vier levensfases uit het lied kunnen voorleggen, waarbij ze telkens enkele kernwoorden noteren.
Als afsluitende opdracht zou je je leerlingen kunnen vragen of er aspecten zijn van hun eigen leven die ze in het lied herkennen en op welke periode zij het liefst terugkijken. Via een mindmap mogen ze enkele heel fijne herinneringen aan deze levensfase noteren waarna ze met de opgegeven woorden een nieuwe, persoonlijke strofe proberen te schrijven.
