Hoe geef je onderwijsarrangementen voor Leren leren voor je leerlingen vorm?
De leerlingen in jouw groep beschikken niet automatisch over alle nodige vaardigheden om een leertaak zelfstandig tot een goed einde te kunnen brengen. Daarom is er een krachtige leeromgeving nodig die deze ontwikkeling faciliteert in verschillende contexten, gevarieerde leersituaties en met diverse leerinhouden. De operationalisering van onderstaande principes zijn richtinggevend om in je klas goed onderwijs voor ‘Leren leren’ vanuit Zill aan te reiken.
Het scharniermoment ‘einde basisonderwijs-aanvang secundair onderwijs’ is een belangrijke periode in de ontwikkeling van het zelfregulerend leren. In die periode zijn de meeste leerlingen zo ver dat ze zichzelf bij leertaken kunnen aansturen of met andere woorden de fase van zelfregulatie bereikt hebben. Aan zelfregulatie gaan in de ontwikkeling van leerlingen echter twee stappen vooraf:
Bij de overgang kleuter-lager worden de leerstrategieën die de leerlingen kunnen gebruiken uitgebreider met het oog op de ontwikkeling tot zelfregulerende lerenden. Het is cruciaal dus om zowel de jongste als de oudste leerlingen in de basisschool gradueel opgebouwde onderwijsarrangementen met betrekking tot ‘leren leren’ aan te reiken en de continuïteit te verzekeren. Zo vermijd je als leraar dat bij leerlingen inefficiënte leerpatronen ingeslepen worden. De doelen en ontwikkelstappen in het leerplan Zill zijn de handvaten bij het bepalen van de focus van de onderwijsarrangementen voor jouw groep, naast de leerlingen en de context.
Leerstrategieën zijn concrete manieren van leren die leerlingen bewust kunnen inzetten om het leren zo soepel mogelijk te laten verlopen. Ze leren daardoor hoe ze moeten en kunnen leren. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er veertien leerstrategieën zijn die leerlingen kunnen inzetten om hun leren in goede banen te leiden. Deze strategieën helpen leerlingen zelfstandig te leren, nu en in de toekomst, en het beste uit zichzelf te halen.
In het onderwijsaanbod krijgen sommige leerstrategieën al meer aandacht dan andere en bovendien gebeurt dit bij wijze van spreken soms door de bedrijven door. Vaak kan een aanbod over leerstrategieën dus een stuk doelgerichter en duidelijker. Het is met andere woorden nodig om in onderwijsarrangementen doelen in verband met directe instructie over leerstrategieën in de focus te zetten. Daarbij is het belangrijk dat je als leraar uitlegt welke strategie wanneer, waarom en hoe gebruikt kan worden. Denk daarbij ook aan het samen nadenken over de transfermogelijkheden van de leerstrategieën en voorzie voldoende ervaringskansen met betrekking tot ‘begeleid exploreren en beleven’ en ‘zelfstandig spelen en leren’.
Als leraar kun je naast directe instructie over leerstrategieën de ontwikkeling van zelfregulatie stimuleren door het creëren van een krachtige leeromgeving . Elk arrangement – maar ook elke stap binnen een onderwijsarrangement - kan een kans zijn om in te zetten op ‘leren leren’.
Zo zul je onder meer:
In een onderwijsarrangement met focus op ‘leren leren’ sta je bewust stil bij een of meer van de aangehaalde doelen. Die doelen neem je mee bij de uitwerking van het arrangement. Dit betekent dat:
Vaak zal een focus, gericht op ‘leren leren’ gecombineerd worden met andere doelen. Leerlingen ondersteunen in het ontwikkeling tot zelfregulerende lerenden wordt betekenisvol als dit gekoppeld is aan inhouden.
Ook hier gelden feedback én evaluatie als belangrijke maatstaf om tot leren van het leren te komen.
Onderwijsarrangementen hebben ook een positief effect op de ontwikkeling van zelfregulerend leren, ook al staan deze doelen niet expliciet in de focus. Alle betekenisvolle momenten waarin kinderen kansen krijgen om zich daarin verder te ontwikkelen resulteren in groei. Een krachtige leeromgeving die de ontwikkeling van zelfregulatie impliciet stimuleert, wordt getypeerd door:
Het is goed om daarin steeds twee perspectieven mee te nemen:
Uit onderzoek en uit praktijkervaringen blijkt dat een aanzienlijk deel van de leerlingen moeite heeft met zelfregulerend leren. Zoals reeds eerder aangehaald gaat aan het stadium van zelfregulatie co-regulatie en externe regulatie vooraf, wat betekent dat er verschillen kunnen zijn in het ontwikkelniveau van de leerlingen. Bovendien zijn er verschillen in leerprofielen en motivatieprofielen van leerlingen. Dit alles maakt dat de ondersteuning van leerlingen in hun ontwikkeling tot zelfregulerende lerenden maatwerk is.
Als leraar kun je differentiëren op het niveau van:
In het schema differentiatie dat je terugvindt op de themapagina differentiëren in het basisonderwijs en in het zorgvademecum bij krachtige leeromgeving krijg je daartoe de nodige handvaten aangereikt.
