Uit de cijfergegevens blijkt dat het absolute aantal leerlingen met veel problematische afwezigheden beperkt is. Tegelijk stellen we vast dat er heel wat afwezigheden zijn die wel problematisch zijn, maar niet als dusdanig geregistreerd worden. Bovendien is de invloed van de school het grootst wanneer leerlingen overwegen om te spijbelen en voordat ze de stap effectief zetten. Er is dus wel degelijk nood aan een schoolbeleid dat inzet op het voorkomen van afwezigheden. Dat beleid wordt best onderbouwd met data die je verzamelt via het registratiesysteem. Waarom stijgen de afwezigheden of laatkomers in die klas? Kun je dat koppelen aan gegevens over welbevinden? Ondersteunen de data jouw buikgevoel dat er in die klas een probleem is? En vooral, kun je er als team proactief op inzetten?

De term spijbelbeleid is in zekere zin ongelukkig omdat de meest effectieve maatregelen betrekking hebben op een hoog schools welbevinden van alle leerlingen en een sterke binding van alle leerlingen met de school. Vanuit een brede basiszorg zal de school inzetten op een klimaat waar alle leerlingen voordeel uit halen.

Door dit te koppelen aan een snelle detectie en individuele begeleiding bij afwezigheden kan een school het risico op spijbelen en het aantal leerlingen die nood hebben aan verhoogde zorg gevoelig verkleinen.

Ook de schoolstijl zal een invloed hebben op het voorkomen van spijbelen. Een effectieve schoolstijl om spijbelen te voorkomen koppelt discipline en hoge eisen aan een open houding tegenover de vragen en bekommernissen van leerlingen. Dit veronderstelt een betekenisvolle communicatie die niet vervalt in eenrichtingsverkeer. Op die manier kan het schoolteam nuttige informatie verkrijgen met het oog op een doeltreffend beleid.

Een structurele samenwerking met het CLB biedt veel voordelen bij het uitbouwen van een proactief beleid:

• afspraken over het uitwisselen van informatie
• analyseren van gegevens over afwezigheden
• informeren van ouders en leraren…

Ten slotte geven leerlingen zelf aan dat de kans om betrapt te worden, veel meer dan de angst voor een sanctie, hen ervan weerhoudt te spijbelen. Zoals met de meeste vormen van normoverschrijdend gedrag is een hoge pakkans veel belangrijker dan een zware sanctie. Schoolteams moeten dan ook voldoende aandacht hebben voor dit praktische aspect van preventie. Het gaat dan om technische zaken zoals het gebruik van zo weinig mogelijk verschillende in- en uitgangen en (elektronische) registratie, maar even goed om sociale controle. Dat kan een argument zijn om binnen een school zo weinig mogelijk af te wijken van de uren waarop alle leerlingen op school horen te zijn. Duidelijke afspraken over wie wanneer de school mag verlaten, maken het voor personeelsleden eenvoudiger zicht te houden op de aanwezigheden.

Leerlingen met een sterke binding met de school zullen veel minder snel problematisch afwezig zijn. Werken aan een verbindend schoolklimaat is dan ook de beste manier om als school spijbelen te voorkomen. Dit houdt in dat directie en personeelsleden inzetten op een klimaat waarin iedereen zich veilig en gewaardeerd voelt, met ruimte voor een eigen inbreng en aandacht voor respectvolle, persoonlijke relaties. In een verbindend schoolklimaat worden verwachtingen en afspraken op een duidelijke en respectvolle manier gecommuniceerd. Conflicten worden herstelgericht benaderd.

Een positieve schoolcultuur versterkt de binding met de school en van daaruit ook het welbevinden van de leerlingen. Op die manier wordt de school voor de leerling een plaats:

• waar hij zich als persoon aanvaard weet en thuis voelt;
• waar hij verantwoordelijkheid krijgt en ook leert opnemen;
• waar hij op zijn verschillende mogelijkheden, vaardigheden en talenten wordt aangesproken;
• waar hij op zoek mag gaan naar zingeving;
• waaruit hij groeikracht en zelfvertrouwen put en zo tot maximale betrokkenheid komt.

Daarnaast kunnen heel diverse maatregelen bijdragen aan een binding met de school:

• Zorg voor het onthaal van nieuwe leerlingen (een open, goed voorbereid intakegesprek, opvolging tijdens de eerste dagen…).
• Werk aan een positieve klassfeer.
• Geef de leerlingen een eigen klaslokaal waarvoor ze verantwoordelijkheid kunnen opnemen.
• Zorg voor zinvolle opvang bij een afwezigheid van de leraar.
• Zorg voor voldoende en attractief werkmateriaal om het werkklimaat levensecht te maken.
• Bied inspraak en participatie, ook bij het opstellen van regels, om het welbevinden van leerlingen en leraren te verhogen.
• Voorzie een ruimte waar een individuele leerling, in vertrouwen en discreet een gesprek kan voeren met iemand van het personeel of een medeleerling, net als een ruimte waar ouders voor een gesprek ontvangen kunnen worden.

Het besluit om verbindend te werken is enkel effectief wanneer alle betrokkenen bereid zijn om op te schuiven naar een verbindend schoolklimaat en herstelgericht werken. De invoering gebeurt steeds vanuit de bestaande schoolcultuur, het bestaande zorgbeleid en orde- en sanctiebeleid.