Aandacht voor leren - specifieke leerstrategieën:

• Motoriek en bewegen spelen van bij de geboorte een zeer grote rol in de ontwikkeling. Zij vormen een basis voor verdere evolutie op verschillende ontwikkelingsgebieden. De (neuro-) motorische beperking geeft soms aanleiding tot een gebrekkige integratie van waarnemen en bewegen, het fundament van de cognitieve ontwikkeling, waardoor ze finaal mogelijks een negatieve invloed heeft op de cognitieve ontwikkeling (Pijning, 1983).
• Een leerling met een lichamelijke, (neuro-)motorische stoornis is vaak trager, heeft vaak moeilijkheden met grijpen en reiken, problemen met oog- en hoofdcontrole, oog-handcoördinatie. De waarnemingsmogelijkheden zijn mogelijks beperkt of verstoord waardoor de kennis van de ruimte vertraagd wordt.
• Een leerling die niet goed merkt dat hij aangeraakt wordt, komt onvoldoende te weten over het eigen lichaam en leert onvoldoende zijn eigen lichaamsschema ontdekken. Soms zijn leerlingen overgevoelig voor bewegingen of aanrakingen en schrikken hierdoor voortdurend. Het spelen van een leerling met een lichamelijke, (neuro-)motorische stoornis betekent soms dat een volwassene of medeleerlingen moeten meespelen, omdat de leerling dit onvoldoende alleen kan.
• …

Net als ieder ander willen mensen met een motorische beperking zo veel mogelijk zelfstandig doen. Bied dus niet ongevraagd hulp, maar vraag altijd even of je hulp gewenst is. Betuttelen is niet nodig. Als je iemand met een motorische beperking iets wil vragen, richt je dan tot die persoon zelf en niet tot een begeleider, familielid of vriend.

• Vanuit een emancipatorische visie streven we ernaar om mensen met een handicap zoveel mogelijk kansen te bieden een normaal leven te leiden, waarbij rekening wordt gehouden met zijn eigenheid en persoonlijkheid.
• Het is duidelijk dat we een leerling niet alleen hoeven te stimuleren en te helpen om de eigen beperkingen zoveel als mogelijk te overwinnen. Een leerling dient vooral zichzelf te ontwikkelen. Hierbij voelt hij zich graag geaccepteerd, begrepen en ondersteund.
• Besteed vooral tijd om oplossingsmogelijkheden te vinden voor problemen die een normaal ontwikkelende leerling spontaan vindt. Bv. algemene leef- en woonvaardigheden, aanleren van verplaatsingen …
• Voor het leren omgaan met de beperkingen zullen bijkomende vaardigheden worden gestimuleerd of aangeleerd.

Sta daarom stil bij:

• Is er tijd voor regelmatig toiletbezoek, aangepaste verzorging? 
• Welke begeleiding heeft de leerling nodig bij verplaatsingen, bij de maaltijd …? Hoe worden medeleerlingen hierbij betrokken?
• Wordt de leerling voldoende uitgedaagd om actief deel te nemen aan groepsactiviteiten?
• Is er voldoende aandacht opdat de leerling een optimale onafhankelijkheid verwerft?
• Leert de leerling op een passende manier hulp vragen (let op voor aangeleerde hulpeloosheid)?
• …

• Vaak moeten motorische vaardigheden en functies getraind worden (spieroefeningen, ontspanning, houding, toiletbezoek, …).
• Wordt de houding van de leerling voldoende gecorrigeerd? Is het meubilair voldoende aangepast aan de individuele behoefte? Is er voldoende aandacht voor de houding en specifieke bewegingstherapie in de loop van de dag …?
• Bepaalde bewegingen vragen veel energie. Hierdoor zal de leerling vlugger vermoeid zijn.
• Welke kansen tot participatie creëer je voor de leerlingen met motorische beperkingen bij de bewegingsopvoeding, lessen LO of sportactiviteiten, speeltijdmomenten, recreatie …?
• …

• Een belangrijke factor is de beleving van het uiterlijk. Deze beleving is heel subjectief.
• De ervaring van stress is groter dan bij veel leeftijdsgenoten zonder ernstige beperkingen. Ze worden geconfronteerd met zoveel hindernissen, dagelijks kleine te overwinnen moeilijkheden. Als we over stressrisico’s spreken, moeten we ook denken aan de invloed van traumatische gebeurtenissen zoals ongevallen, operaties … Vaak verbazen deze leerlingen ons door hun sterke veerkracht.
• Het valt makkelijk te begrijpen dat de moeilijkheden die de leerling in de omgang met zijn omgeving ervaart tot gedragsproblemen, opvoedingsproblemen, een laag zelfbeeld, verbittering, eenzaamheid leiden.

• Er kunnen problemen zijn met de mondmotoriek waardoor leerlingen onduidelijk spreken. We doen moeite om de boodschappen van deze leerling te verstaan.  
• Soms is het nodig te kiezen voor alternatieve communicatiesystemen (beeldplaten, communicatieborden, BLISS-systeem, gebarensystemen, elektronische apparatuur …).
• ...

• Leerlingen met een beperking hebben recht op een degelijke relationele en seksuele vorming. Vriendschap, verliefdheid en vrijen. Hoe worden deze leerlingen hier op een passende wijze op voorbereid?
• Weten de teamleden van de school hiermee om te gaan? Het is aangewezen hierbij ondersteund te worden door mensen die de problematiek heel goed kennen.
• …

• De geboorte van een kind met een zichtbare beperking is dikwijls een onverwachte en pijnlijke gebeurtenis. Even ingrijpend is het wanneer ouders getroffen worden met de gevolgen van een ongeluk of een ernstige ziekte.
• Alle ouders koesteren bepaalde wensdromen voor hun kind en proberen die te realiseren. Worden de mogelijkheden en moeilijkheden goed ingeschat? Gaat men in het overleg hier samen naar op zoek?
• De confrontatie met de beperkingen kan om verschillende redenen, tot gevolg hebben dat het opvoedingsproces wordt belemmerd. Een problematische opvoedingssituatie kan ontstaan, waarvoor deskundige, orthopedagogische hulp moet worden aangeboden
• Er kan ook preventief opgetreden worden. We denken hierbij aan mensen vanuit de dienst “vroeg begeleiding”, gezinsondersteuning, ondersteuning vanuit de (specifieke) leersteuncentra, vanuit voorzieningen van welzijn …
•  …

• Er is veel aandacht nodig voor vormingsmomenten, communicatie met de ouders en alle leden van het gezin.
• Samen met ouders verkennen we de mogelijkheden en beperkingen van hun kind. We gaan daarbij uit van een groeimindset. Moeilijke gesprekken rond grenzen waarop men botst gaan we daarbij niet uit de weg, leren we adequaat met de grenzen om te gaan (realistisch zijn over de mogelijkheden en grenzen van hun kind, acceptatie, open staan voor de aparte leefwereld, een realistische kijk op de toekomstmogelijkheden …) en blijven op hetzelfde moment ook inzetten op blijvende groei- en ontwikkelingsmogelijkheden.
• In de veelheid van informatie, opinies en ontwikkelingen is het aan ouders en leerling om keuzes te maken. Ouders en leerling zijn als ervaringsdeskundige in ieder geval betrokken bij de onderwijsloopbaan. Professionelen hebben de opdracht om de ouders en leerling goed te informeren en begeleiden. Een professionele grondhouding betekent dat we de keuzes van de ouders en de leerling accepteren.
• …

• We hebben het over algemene toegankelijkheid.
• Is er in de school de nodige infrastructuur om de leerling te begeleiden in zithouding, in speelhouding?
• Is er een aangepaste toiletvoorziening? Een verzorgingsruimte?
• …

• De hulpmiddelentechnologie levert een onmisbare bijdrage aan de sociale functieherwinning van de leerling met een motorische beperking, waardoor ze de kans tot maximale zelfontplooiing en maatschappelijke participatie ondersteunt. 
• Hulpmiddelen kunnen aangewend worden voor diverse facetten en taken. Hierdoor kan de persoon met een beperking zelfstandiger worden. De inbreng van menselijke assistentie verkleint of verandert.
• Vaak moeten leerlingen leren omgaan met die technische hulpmiddelen. Soms is een trainingsprogramma vereist. Waar mogelijk zijn die hulpmiddelen individueel aanpasbaar .
• Een hulpmiddel kan bijdragen tot meer zelfstandigheid en een verhoogd welbevinden. Daarnaast kan een (nieuw) hulpmiddel, socio-emotioneel ook moeilijk liggen omdat het opnieuw een confrontatie is met wat de leerling niet kan.
• De school kan voor het inzetten van aangepast meubilair een beroep doen op de cel Speciale onderwijsleermiddelen voor leerlingen, studenten of cursisten met een handicap van de Vlaamse overheid.
• Ondanks alle technische hulpmiddelen blijven personen met een lichamelijke handicap vaak aangewezen op hulp van derden. Het is belangrijk dat leerlingen met een lichamelijke beperking hier passend leren mee omgaan.
• ...

Is er voldoende aangepast materiaal aanwezig?

• aangepast spelmateriaal
• computers en software
• hulpmiddelen voor verplaatsing (bv tillift)
• verstelbare tafelbladen
• stoelen met verstelbare beenstukken zodat verschillende houdingen mogelijk zijn
• elektronische communicatieborden
• speciale penhouders, zwaarder papier …

• Een leraar die één of meerdere leerlingen met een motorische beperking in een klas heeft, moet voldoende ondersteund worden.
• Zijn de leerkrachten voldoende voorgelicht over de aanpak van en omgang met de leerling? Ouders, de leerling zelf, ondersteuners, medeleerlingen en andere hulpverleners zijn hiervoor een belangrijke bron.
• De leerling die geremd is in zijn motorisch handelen, zal heel vaak hinder ondervinden bij het schoollopen en bij het uitvoeren van taken … ‘Neem allemaal uw boek, pagina … Noteer ….’ Heel vaak heeft deze leerling daarbij ook individuele hulp nodig.
• Zelfs al beschikt deze leerling over een arsenaal aan technische hulpmiddelen vergt het vaak extra tijd eer hij het materiaal kan hanteren. De leerkracht zal zijn klasmanagement daaraan aanpassen.
• Gedurende de dag is er vaak nood aan aangepaste hulp bij gewone activiteiten van het dagelijkse leven. Waar mogelijk worden hulpmiddelen ingeschakeld, een degelijke planning van wie, wat, wanneer is aangewezen.
• ...

• Er zijn de verplaatsingen binnen de schoolomgeving …
• Soms is een aangepaste verplaatsing van en naar de school noodzakelijk.
• …

Het is mogelijk om verschillende strategieën te gebruiken, aanpassingen in de omgeving te doen, verschillende handelingen stap voor stap aan te leren.

• Aanvaard dat de leerling een probleem heeft en toon begrip.
• Een vaste routine is belangrijk. Voorzie in een heldere dagindeling, voorspelbaarheid ...
• Deel instructies op in korte deelinstructies.
  • Werk met duidelijke schema’s, werk met kernwoorden, markeer …
  • Gebruik heldere taal, geef duidelijke opdrachten …
• Geduld is essentieel want herhaling is belangrijk.
  • Het kortetermijngeheugen is matig.
  • Het automatiseren geeft vrijwel altijd problemen.
  • Geef ruimte om te oefenen ...
• Geef ruimte voor succes! Zoek wat een kind goed kan.
• Aandacht voor bevestiging, motiveer, leg de nadruk op talenten … werk aan het aannemen van een realistisch zelfbeeld …
• Frustratie omdat iets niet lukt, ligt altijd op de loer, succes is belangrijk voor het zelfvertrouwen en motiveert om ook andere ‘problemen’ het hoofd te bieden.
• Maak het makkelijker.
  • Sta hulpmiddelen toe (strategiekaarten, geheugensteuntjes, laptop … ruitjespapier …
    • bij het schrijven: hulplijnen, potlood met extra grip …
  • Zorg voor een ordelijke omgeving,
  • Aangepast meubilair voor een goede zithouding …
  • Werk met geheugensteuntjes …
  • Geef extra tijd, laat desnoods minder oefeningen maken … 
  • Bedenk andere manieren van aanpak
  • ...
• Moedig de leerling aan toch deel te nemen aan bewegingsactiviteiten … zorg eventueel voor aangepaste activiteiten …  Moedig spel met andere kinderen aan …