Op 21 juni 2023 heeft het Vlaams Parlement een nieuw decreet goedgekeurd dat onderwijspersoneel toelaat om onregelmatigheden binnen (onderwijs)instellingen te melden zonder angst voor represailles. Op deze manier zet de Vlaamse overheid een Europese richtlijn om in Vlaamse regelgeving.
Op 23 oktober 2019 nam het Europese Parlement de zogenaamde Klokkenluidersrichtlijn aan. Deze richtlijn heeft de bedoeling om personen te beschermen die in hun werkomgeving verkregen informatie over inbreuken op bepaalde EU-regelgeving melden.
Alle EU-lidstaten zijn verplicht om deze richtlijn om te zetten in eigen, nationale wetgeving. Omdat België een federale structuur heeft, gebeurt die omzetting op verschillende niveaus. Ten eerste heeft de federale overheid de richtlijn omgezet met de Wet van 28 november 2022. Die wet geldt alleen voor de private sector. Daarnaast heeft de Vlaamse overheid ook aanpassingen gedaan aan het Bestuursdecreet. Zo werd de richtlijn omgezet voor de Vlaamse publieke sector.
Om te vermijden dat onderwijsinstellingen tegelijkertijd gevat zouden worden door de federale en de Vlaamse klokkenluidersregelgeving, is ervoor gekozen om de klokkenluidersrichtlijn om te zetten via een apart decreet voor het Vlaamse onderwijs. Op die manier koos de Vlaamse overheid voor een regeling die van toepassing is op al het personeel dat is tewerkgesteld in het Vlaamse onderwijslandschap, van basisschool over internaat tot universiteit. Het Vlaams Parlement nam het decreet definitief aan op 21 juni 2023 en het is in werking getreden op 11 augustus 2023.
Volgens het nieuwe decreet moet iedere onderwijsinstelling beschikken over een intern meldpunt. Je kunt zo'n intern meldpunt zelf opzetten en beheren, maar je kunt er ook voor kiezen om aan te sluiten bij het meldpunt van Katholiek Onderwijs Vlaanderen.
Hoe aansluiten bij het interne meldpunt van Katholiek Onderwijs Vlaanderen?
Alle (onderwijs)instellingen van een bestuur dat lid is van Katholiek Onderwijs Vlaanderen zijn automatisch aangesloten bij het interne meldpunt van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Je moet wel het e-mail- en postadres en het telefoonnummer van het interne meldkanaal vermelden op de publieke website van je (onderwijs)instelling(en). Daar verwijs je ook best naar de algemene informatiepagina over de klokkenluidersregeling in onderwijs van de Departement Onderwijs en Vorming. Hieronder vind je een voorbeeldtekst ter inspiratie.
Ook moet je het lokale onderhandelingscomité van je (onderwijs)instelling(en) op de hoogte te brengen van het feit dat je aansluit bij het intern meldpunt van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Voor het hoger onderwijs wordt dit op de agenda gezet van het hogeschoolonderhandelingscomité of het centraal onderhandelingscomité. Je kunt gebruik maken van deze infofiche om de aansluiting bij het interne meldpunt van Katholiek Onderwijs Vlaanderen te agenderen.
Als je als bestuur toch verkiest om een intern meldpunt op te zetten in eigen beheer, kan dit natuurlijk ook. In dat geval stuur je gewoon een mailtje naar klokkenluider@katholiekonderwijs.vlaanderen met de mededeling dat de (onderwijs)instellingen van je bestuur niet (langer) aangesloten willen zijn.
Als een melding bij het interne meldpunt niet het gehoopte resultaat brengt, dan kan een personeelslid ook een melding doen bij een extern meldpunt. Voor het niet-hoger onderwijs wordt een beroep gedaan op de Vlaamse Ombudsdienst. Voor de hogescholen en universiteiten wordt de taak toevertrouwd aan de dienst van de regeringscommissarissen. Het externe meldpunt ligt vast en kun je dus niet vrij kiezen.
Eenmaal het interne meldpunt er is, kan elke persoon die in het kader van een werkrelatie informatie heeft verkregen over inbreuken, een melding doen bij een meldpunt. Het gaat dan in de eerste plaats om werknemers, zowel statutaire als contractuele personeelsleden maar ook om anderen zoals sollicitanten, stagiairs en (onder)aannemers en leveranciers.
Let op: leerlingen en hun ouders kunnen geen gebruik maken van de klokkenluidersregeling! Zij kunnen geen melding doen bij een meldpunt voor klokkenluiders maar voor hen geldt de gewone klachtenregeling.
Een klokkenluider kan een melding doen wanneer hij of zij vermoedt dat er binnen de (onderwijs)instelling een inbreuk plaatsvindt op:
Daarnaast kan ook een melding gebeuren van inbreuken waardoor de financiële belangen van de Unie worden geschaad en van inbreuken in verband met de interne Europese markt, met inbegrip van inbreuken op de unieregels voor de mededinging en de staatssteun.
Zodra het interne meldpunt van Katholiek Onderwijs Vlaanderen een klokkenluidersmelding ontvangt, stuurt het een ontvangstmelding naar de klokkenluider. Daarna neemt het interne meldpunt contact op met de betrokken (onderwijs)instelling en het bestuur, uiteraard zonder de identiteit van de klokkenluider te onthullen. Samen gaan zij de juistheid van de melding na en als dat nodig blijkt, neemt het bestuur de gepaste maatregelen om de gemelde inbreuk te corrigeren of te voorkomen. Na dit interne onderzoek zal het interne meldpunt terugkoppelen naar de klokkenluider over de geplande of genomen maatregelen in opvolging van de melding.
Verder voorziet de richtlijn in verschillende maatregelen ter bescherming van klokkenluiders die een melding doen. Het gaat dan om het geheimhouden van de identiteit van een melder en een verbod op represailles door de werkgever.
Klokkenluiders zijn beschermd tegen alle maatregelen die worden genomen als vergelding voor een interne of externe melding.
Die represaillebescherming geldt in de eerste plaats voor de klokkenluider zelf maar strekt zich uit tot personen die een klokkenluider bijstaan in het meldingsproces (de zogenaamde facilitatoren), collega's van de klokkenluider, alsook tot eventuele getuigen. Enkele voorbeelden van maatregelen die je niet mag nemen als vergelding voor een klokkenluidersmelding:
Als er toch represailles worden genomen tegen klokkenluiders, zijn er sancties mogelijk. Personeelsleden die vergeldingsmaatregelen nemen tegen een klokkenluider kunnen gesanctioneerd worden met een administratieve of tuchtrechtelijke straf. Voor de onderwijsinstellingen die vergeldingsmaatregelen nemen gaat het om een financiële sanctie: een gedeelte van hun financiering kan worden teruggevorderd of ingehouden.
