In februari 2020 begeleidde ik (Tom Debraekeleer) als pedagogisch begeleider van Katholiek Onderwijs Vlaanderen een studiebezoek naar Jyväskylä in Finland. Deelnemers aan dit studiebezoek waren leraren verbonden aan een Erasmus+ consortium rond het thema ‘Teachers as designers of learning environments’. Dit studiebezoek was voor iedereen een zeer leerrijke en intensieve ervaring die ik iedereen kan aanbevelen. Hieronder vat ik kort samen wat mij het meest opviel.
1. Leerlingen stellen in Finland één derde van hun programma zelf samen
Wat als je voor een deel zelf kon beslissen welke vakken je kunt volgen op school? In Finland kan dit. Twee derde van het programma is verplicht voor iedereen, met o.a. wiskunde, Fins en Zweeds, Engels en geschiedenis. Maar één derde van het programma bepaal je zelf. Het viel enorm op hoe motiverend dit werkt. Leerlingen kiezen bewust voor een aantal vakken. Je kunt er ook voor kiezen een vak verder uit te diepen in plaats van een extra vak toe te voegen. Alle vakken bieden een compulsory-gedeelte (verplicht), een applied-gedeelte (toegepast) en een specialisation-gedeelte (uitdieping) aan. Elke school heeft één of meerdere guidance counselors die leerlingen helpen met hun studiekeuze en de samenstelling van hun lessenpakket. Dat gebeurt in de les (studiebegeleiding is er een vak) en via persoonlijke afspraken met de leerling.
Leerlingen kunnen hun studieprogramma vanaf het upper scondary ook spreiden in de tijd: je kunt het in twee jaar afleggen, maar het mag in vier jaar tijd. De meeste studenten doen er drie tot drie en een half jaar over.
Waar punt 1 nog moeilijk toe te passen is op onze dagelijkse lespraktijk (we hebben die keuze immers niet), is punt 2 echt wel iets waar je mee aan de slag kan. Het Finse onderwijs is gefixeerd op leerwinst. Elke leerling moet vooruitgang boeken. Als we er een heel schooljaar lang aan werken, dan moet dat effect hebben, redeneren ze. Ze streven geen algemene leerwinst na, maar gaan zeer specifiek op zoek naar waar er vooruitgang geboekt kan worden. Daar wordt de leerling actief bij betrokken
Een voorbeeld: een leerling moet zichzelf inschalen voor het vak Zweeds. Dat is bij hen de tweede landstaal. De leerling doet dat voor spreken, schrijven, luisteren en lezen. Samen met de leerkracht overlopen ze dit. Voor lezen geeft hij zichzelf een niveau van 8 op 10. Die niveaus staan zeer duidelijk omschreven: het is voor een leerling duidelijk wat er van hem of haar verwacht wordt om een bepaald niveau te kunnen halen. Luisteren is eerder een 7 en spreken ook. Schrijven scoort een 6. Met de leerkracht wordt er afgesproken dat het doel voor die leerling is, om lezen en luisteren op hetzelfde niveau te krijgen. Schrijven is het hoofddoel: daar wordt op een 7 gemikt. Vervolgens gaan ze zeer doelgericht aan de slag. Regelmatig zijn er feedbackmomenten waarbij de leerkracht en de leerling overlopen wat de stand van zaken is.
We mochten zo’n moment meemaken en dat is best wel indrukwekkend. De leerlingen gaan echt wel in discussie en motiveren waarom ze denken dat ze beter verdienen, of vragen zeer uitgebreid na wat er beter kan. In ons geval was er een jongen niet tevreden over de vooruitgang voor Zweeds. Hij mikte op een 8 voor spreken en zat aan een 7,5. Hij was het met de leerkracht eens dat hij geen 8 verdiende (de criteria zijn zeer duidelijk) maar vond dat de extra oefeningen die hij van de leerkracht kreeg niet echt hielpen. De discussie ging erover dat hij concretere en andere oefeningen wou ...
Het streefdoel is een 8 over de hele lijn: dat niveau moet je halen om te slagen voor je eindexamen.
Oh ja: lager dan een 4 scoren kan niet. Reden? Ze vinden dat demotiverend. Als een leerling een 4 scoort dan is hij niet geslaagd maar dicht bij een 5 op 10. Als hij een 2 op 10 scoort wordt die 5 halen moeilijk. Vandaar.
Hoe geven ze les het in Finland? Wel, dat gaat als volgt. De leerkracht geeft een theoretische uitleg waarin hij de leerlingen de leerstof en kennis aanreikt die ze nodig hebben voor een bepaalde opdracht. Vervolgens gaan de leerlingen daarmee aan de slag. Letterlijk.
We maakten een les fysica mee waar de leerkracht aan de leerlingen het principe van massa en versnelling uitlegde. Vervolgens kregen ze alle materiaal mee om een aantal proefjes te doen, samen met een blad met uitleg rond de proefjes en een invulblad voor de proefresultaten. Drie vierde van de leerlingen verliet vervolgens het lokaal en ging ergens in de school aan de slag met de proefjes. Dat zie je vaker in Finland: leren gebeurt overal.
Enkel de leerlingen die niet verder konden zonder hulp van de leerkracht bleven in het lokaal en kregen directe hulp van de leerkracht. De rest kwam af en toe eens binnenwaaien als ze een vraag hadden
Opvallend daarbij is dat de leerkracht nooit de oplossing aanbiedt, maar feedback geeft. We maakten ook een les chemie mee waar een proefje steeds maar fout liep. Onze reactie was: help die leerlingen … los het op. De leerkracht in Finland greep niet in, maar gaf feedback: wat heb je nu geprobeerd? Oké, dat lukt niet. Wat ga je dan anders doen.
Ze geven veel meer les vanuit ‘trial and error’. Of zoals zij het zeggen: failure is allowed. It’s still learning.
Elk plekje in de school wordt omgetoverd tot een leerplekje. In elke hoek staat een sofa. Soms een oud ding dat ze van een leerkracht gekregen hebben. Overal zie je ‘leerhuisjes’ staan. De trap wordt omgetoverd tot een herhalingsoefening.
En ja: de leerlingen gebruiken ze ook echt ;-)
Meer voorbeelden kun je zien in onderstaande filmpje.
