Hoe kan je door je te professionaliseren effecten bereiken tot op de klasvloer? Die vraag is cruciaal. Uiteindelijk wil je maximale leerkansen creëren voor alle leerlingen of studenten in jouw school. Om daartoe te komen heb je zowel (vak)inhoudelijke, didactische als pedagogische competenties nodig.
Je individuele of teamgebonden professionele leernoden kom je op het spoor door breed te kijken naar alle aspecten die het opvoedingsproject en de onderwijspraktijk in jouw school bepalen. Er zijn namelijk heel wat elementen die de kwaliteit van het onderwijs in jouw school bepalen. Je kan die onderzoeken door na het denken over het waarom, het wat en het hoe van je onderwijs en door die praktijk te bekijken vanuit verschillende perspectieven: die van de leerlingen, van jouw individuele collega’s, van jouw leidinggevenden, van het team en van jezelf. Hoe ervaart elk van hen de kwaliteit van het onderwijs in jouw klas, in de school? Zo kom je op het spoor waarop je kan inzetten om de kwaliteit van het onderwijs in jouw school te verhogen.
In jouw school werk je aan de realisatie van een droom, werk je met vele mensen samen en vorm je een team en dit binnen een specifieke context. Op elk van deze aspecten kan je inzetten met professionalisering. Ze zijn, zoals de figuur hierboven aangeeft, onlosmakelijk met elkaar verbonden.
De eerste kwaliteitsvraag die je binnen de school dient te beantwoorden is: “Doen we de goede dingen?” Die ‘goede’ dingen verwijzen naar de gemeenschappelijke droom van de school waartoe jij je als betrokkene loyaal verhoudt. Het slaat op wat je als team in jullie gedeelde droom hebben afgesproken. Daar kan je vervolgens deze vragen aan koppelen: “Doen we ze goed? Komt de manier waarop we de goede dingen willen doen overeen met wat we in onze droom voor ogen hebben?”
Het gaat hier zowel over grote als kleine dromen: het (ped)agogisch project van de school, het schoolwerkplan, een plan van aanpak van een vakgroep of werkgroep en hoe dit plan kan gerealiseerd worden, de visie op goed onderwijs van jou of een collega en hoe die tot uiting komt in jouw lessen en de dagelijkse onderwijspraktijk. De explicitering van de droom legt ook bloot in welke mate visie, beleid en praktijk in jouw school consequent met elkaar verbonden zijn: “Als we met het team deze beleidskeuze maken, ondersteunt die dan onze praktijk vanuit onze droom?”
Dromen bevatten ook uitdagingen, dingen die (nog) niet goed lukken, inzichten en vaardigheden die nog ontbreken in het team en bij jou en waarvoor je misschien een beroep wil doen op de ondersteuning door pedagogisch begeleiders of nascholers.
Binnen die ‘droom’ onderscheiden we drie velden: de visie van jouw school, haar beleid en praktijk. Door die te onderzoeken kom je te weten waarop je met jouw professionalisering wil inzetten.
Onderwijs is mensenwerk. Elke onderwijsprofessional, elke leraar, elke leerlingbegeleider, elke directeur, elke bestuurder ... heeft een eigen verhaal, een eigen geschiedenis, een eigen reden om in dit vak te staan, eigen voorkeuren en sterktes, eigen behoeften en valkuilen. Die persoonlijke betrokkenheid kan je niet uitschakelen. Wat jezelf als mens belangrijk vindt, verbindt je met jouw professionele opdracht en met wat je belangrijk vindt als schoolleider, leraar, begeleider, ondersteuner … Bovendien zal je ook voortdurend overwegen in welke mate jij deel bent van het ‘merk’ dat de school waarbinnen je werkt, uitdraagt.
Een blinde focus op de droom, zonder oog te hebben voor wie hem zal realiseren, staat de realisatie ervan in de weg. Dat mag je niet vergeten. Scholen en teams die de ‘ik’ negeren, komen in de problemen met hun personeelsbeleid of hun samenwerking. Daarom nodigen wij jou uit en moedigen wij jou aan om uit te drukken wat je bezighoudt en wat je nodig hebt om als persoon, als professional en deel van het geheel goed te functioneren en te ontwikkelen. Door dit ook respectvol bij elkaar te beluisteren kan je nagaan op welke wijze er kan tegemoet gekomen worden aan ieders behoefte én dit met zorg voor het grotere geheel. Dat ieders stem gehoord moet worden, betekent niet dat iedere stem gevolgd moet worden. Het IK staat immers ook in verbinding met het WIJ en de DROOM.
Onderwijs is teamwerk. Jouw school heeft de opdracht om alle medewerkers met elkaar en met de droom te verbinden, en de samenwerking zo te organiseren dat ieders gewone en bijzondere dromen afgestemd en gerealiseerd kunnen worden. Dit gaat over relaties, interacties, schoolcultuur, systemen en procedures die jouw schoolteam typeren en bijdragen aan de schoolorganisatie. Dit gaat ook over de ontwikkeling van teamcapaciteit. Daarin zitten teamkracht en teamfunctioneren vervat. Teamkracht ontstaat door een efficiënte, complementaire aanwending van alle aanwezige competenties van de teamleden en bepaalt de draag- en daadkracht van het team. Het teamfunctioneren wordt bepaald door de dynamiek tussen de teamleden, tussen het team en de teamleiding en de wijze waarop iedereen met elkaar omgaat. Het teamfunctioneren is bepalend voor de wendbaarheid en de veerkracht van het team. Wanneer de teamkracht, de ontwikkeling ervan en de teamdynamiek goed zitten, kan je spreken van een professioneel team. Die teamcapaciteit kan je versterken door naast de inhoudelijke professionalisering van het team ook de groepsdynamische processen te ondersteunen en erop te reflecteren met het team. Daarbij dien je rekening te houden met het sociale weefsel in de school en te zorgen voor een veilig leef- en werkklimaat.
Als onderwijsprofessional werk je in een vrij complexe context, zowel binnen als rond de school. Het is niet altijd eenvoudig om er wegwijs in te geraken en er wijs mee om te gaan. Vaak moet je zoeken naar creatieve oplossingen om – gegeven die bepaalde context – toch de droom van de school te blijven nastreven. Denk maar aan de verplichtingen, verwachtingen en trends die van buiten de school op jou en de school afkomen. Deze op de werkvloer realiseren is geen sinecure en vraagt regelmatig om nieuwe aanpakken en de daaraan verbonden nieuwe competenties. Als onderwijsprofessional word je ook uitgedaagd om die context mee te bepalen. Dat kan door over jouw visie, beleid en praktijk met anderen te communiceren, door elkaar te inspireren en te ijveren voor middelen die het mogelijk maken aan de nieuwe uitdagingen tegemoet te komen.
Komen tot een goed afgestemde en gedifferentieerde professionaliseringsfocus
De gemeenschappelijke droom van de school kan maar gerealiseerd worden wanneer alle betrokkenen zijn over de nodige competenties beschikken. Concreet betekent dit dat je weet welke kennis, vaardigheden, attitudes en inzichten reeds aanwezig zijn en welke bijkomend dienen ontwikkeld te worden. Zo kom je tot teamgebonden én individuele professionaliseringsnoden. Die kan je uitdrukken in doelstellingen die je op korte en lange termijn wil realiseren en die betrekking hebben op aspecten van de ‘droom’, de ‘ik’, de ‘wij’ en/of de ‘context’. Dit betreft een evenwichtsoefening die we aanduiden met het begrip ‘focus bepalen’ wat inhoudt dat je het antwoord kent op deze vraag:
Wat heeft ons team en hebben onze mensen, in deze context vandaag en morgen nodig om kwaliteitsvol onderwijs te kunnen realiseren bij al onze leerlingen.
Om tot die focus te komen moet je alert zijn voor signalen en informatie die aangeven wanneer je bijvoorbeeld best werkt aan de gedragenheid van een vernieuwing in het team, aan het versterken van de knowhow van individuele teamleden over een bepaald thema, of wanneer je bijvoorbeeld moet inzetten op de verbinding met leraren die het niet zien zitten. Dat maakt van professionalisering een gedifferentieerde en gepersonaliseerde actie.
