We weten steeds beter hoe leren werkt en welke strategieën de leerlingen ondersteunen bij het leren. Dit komt omdat er steeds meer onderzoek wordt gedaan naar effectief onderwijs. Er zijn verscheidene wetenschapsvelden die ons informatie geven over wat werkt in onderwijs. Zo zijn er bijvoorbeeld de cognitieve leerpsychologie, de lerareneffectiviteitsstudies en de motivatiepsychologie

Vanuit de cognitieve leerpsychologie leren we over hoe leerlingen leren en wat wij als leraar kunnen doen om dit leren zo goed mogelijk te ondersteunen. Zo is er bijvoorbeeld de cognitieve belastingstheorie van Sweller. Deze theorie legt uit dat we slechts een beperkt aantal prikkels tegelijk kunnen verwerken en dat ons brein werkt in schema’s. We verbinden nieuwe kennis steeds aan reeds bestaande (kennis)schema’s. Leraren houden best rekening met dit gegeven door voorkennis te activeren, informatie in schema’s te geven, instructie in kleine stapjes op te bouwen, leerstof te herhalen etc. Wat we vanuit dit wetenschapsveld leren, geeft ons dus richting in hoe we leerlingen het best begeleiden.

Daarnaast zijn er ook lerareneffectiviteitsstudies. Deze studies zijn steeds op zoek naar welk leraargedrag en welk handelen van de leraar nu het meeste effect op het leren van de leerling levert. Zo ging Barack Rosenshine bijvoorbeeld samen met zijn team op zoek naar strategieën die sterke leraren consequent inzetten. Zijn team observeerde vele leraren en rubriceerde achteraf wat ze gezien hadden. Daaruit is een lijst ontstaan met 17 effectieve krachtige strategieën/principes voor leraren:

Vanuit de motivatiepsychologie leren we over wat motiverend werkt als het om leren gaat. Veel leraren ervaren tijdens hun werk heel goed wat wel en niet motiveert. En dit ligt vaak in lijn met wat er vanuit dit wetenschapsveld wordt gedeeld.
 
Zo weten we dat keuzevrijheid de motivatie bij leerlingen verhoogt omdat 'kunnen kiezen' betekent dat je invloed hebt op wat je doet. Dit geeft een gevoel van autonomie. 
 
Ook weten we dat als we leerlingen laten vertellen over het nut van de te leren stof, dit motiverend werkt. Dit zorgt namelijk voor betrokkenheid van de leerling tot de te leren inhoud.
 
We weten ook dat als leerlingen zien dat ze vooruitgang boeken, dit motiveert. Leerlingen ervaren dan een gevoel van competentie, misschien wel de krachtigste motor voor leren?
 
Ryan, Deci, Vansteenkiste en Soenens (2021) bieden in hun werk over de Self-Determination Theory (SDT) een wetenschappelijke basis voor leermotivatie. Vansteenkiste (2021) vertaalt de SDT naar de Nederlandse context als het ABC van motivatie: Autonomie, Betrokkenheid (of verBondenheid) en Competentie. Volgens deze theorie is het essentieel dat de basisbehoeften aan autonomie, verbondenheid en competentie van leerlingen worden vervuld om duurzame leermotivatie te stimuleren.

We spreken van een leeromgeving die krachtig is als deze voldoet aan zeven kenmerken. In elk van deze zeven kenmerken vind je een relatie met effectieve didactiek.

1. Leraren die zorgen voor een positief en veilig LEERklimaat zijn bewust bezig met leren. Dit betekent dat ze leerlingen^[1] feedback geven, ondersteunen bij het leren en uitdagen tot fouten maken en dat leerlingen elkaar helpen zonder dat ze elkaar uitlachen of belachelijk maken.
2.  Met werkelijkheidsnabij onderwijs wekken we de natuurlijke interesse van de leerlingen. We zetten in op hun intrinsieke motivatie door betekenisvolle leersituaties te creëren. 
3.  Een gezonde leerambitie is hoge verwachtingen stellen voor ALLE leerlingen. De verwachtingen van een leraar bepalen mede het succes van de leerlingen. 
4.  Bij een rijke ondersteuning en interactie zien we leraren, die hun instructie ondersteunen met woord en beeld, die gebruik maken van de betrokkenheid van leerlingen en ze uitdagen om met én van elkaar te leren. 
5.  Leraren die de leer'kracht' van leerlingen benutten zetten hoog in, bieden ontelbare kansen en maken iedere leerling bewust van het potentieel dat in hen schuilt. 
6.  Bij effectiviteit van leren gaan we ervan uit dat leraren steeds op zoek gaan naar manieren om leerlingen zoveel mogelijk te laten leren. Ze geven leerlingen inzicht in hun eigen leren en controleren zelf regelmatig of er geleerd wordt. 
7.  Vanuit een begeleidende leraarstijl, past de leraar zijn handelen continu aan aan de noden van de leerlingen. De ene keer geeft hij instructie, dan weer ondersteunt hij de leerlingen tijdens het leren. Een andere keer geeft hij feedback die de leerling helpt naar zijn volgende stap of reflecteert hij met de leerlingen over hun leren. 

Binnen die krachtige leeromgeving zetten we technieken en strategieën in om leerlingen zo optimaal mogelijk te laten leren. Deze verzamelen we onder het begrip effectieve didactiek.

Gelukkig hoeven we als leraren niet alles zelf te onderzoeken en uit te pluizen. Steeds meer en vaker worden er boeken en artikels gepubliceerd die de wetenschap vertalen naar de praktijk. Deze bronnen informeren ons over effectieve strategieën waarmee we het meeste leereffect bereiken.

Voorbeelden hiervan zijn:

• Defraine, B., & Bellens, K. (2012). Wat werkt?: Kenmerken van effectief basisonderwijs. Leuven: Acco.
• Hattie, J. (2014). De impact van leren zichtbaar maken. Gent: Abimo.
• Hollingsworth, J. en Ybarra, S. (2020) Expliciete Directe Instructie 2.0. Huizen: Pica
• Kagan, S. (2020). Coöperatieve werkvormen: voor elke groep en ieder vak. Rotterdam: Bazalt.
• Lemov, D. (2014). Teach Like a Champion 2.0: 62 Techniques That Put Students on the Path to College. San Francisco: Jossey Bass.
• Marzano, R.J. (2014). Wat werkt op school: Research in actie. Rotterdam: Bazalt
• Surma, T. , e.a. (2019). Wijze lessen, twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Meppel: Ten Brink uitgevers

Sommige van deze bronnen legden we op ons denkkader van de krachtige leeromgeving. Je vindt de uitkomst van deze oefeningen op onze PRO.-site.