Met het oog op de kwaliteit van onderwijs is het belangrijk dat scholen, vakgroepen en leraren bewust en geïnformeerd met leermiddelen omgaan. Dat geldt niet alleen wanneer scholen en vakgroepen de keuze maken voor een nieuw leermiddel of de keuze voor een bepaald leermiddel willen evalueren. Dat is ook van belang om tot een kwaliteitsvol onderwijsleerproces te komen. Hoe vakgroepen en leraren met leermiddelen omgaan, kadert in een leermiddelenbeleid van de school.
Om leerplandoelen kwaliteitsvol te realiseren is het belangrijk om bewust met leermiddelen om te gaan. Leerlingengroepen en vakgroepen zijn vaak divers qua samenstelling, scholen werken in hun eigen specifieke context en ook het aanbod van leermiddelen is divers. Het is dus belangrijk om als beleidsteam en als vakgroep doordachte keuzes te maken in functie van het leerproces van leerlingen.
Reflecteren over het eigen beleid is kenmerkend voor kwaliteitsontwikkeling. Werken met een kijkwijzer past binnen het referentiekader voor onderwijskwaliteit: K1, K2, K3 en BL7.
Via een drieluik willen we scholen ondersteunen in het bewust en geïnformeerd omgaan met leermiddelen door de eigen praktijk in vraag te stellen, te waarderen en te optimaliseren.
We stellen twee kijkwijzers ter beschikking. Beleidsteams en vakgroepen die ondersteuning wensen bij het gebruik ervan, kunnen een beroep doen op een school- of vakbegeleider.
We hebben de nieuwe leermiddelen van de derde graad zoals beschikbaar in december 2024, gescreend op leerplanconformiteit aan de hand van vier richtvragen. Vakgroepen en leraren kunnen de resultaten van de screening gebruiken om bewuster met een leermiddel om te gaan in de dagelijkse lespraktjik.
De kijkwijzer voor directies en beleidsteams bevat vragen rond het keuzeproces, de verticale afstemming, de rol van de vakgroep, het kostenplaatje van leermiddelen. Niet alle vragen moeten chronologisch worden doorlopen. De reflectie kan aanzetten om het leermiddelenbeleid te optimaliseren.
We stellen de vragen ter beschikking via een downloadbaar document dat beleidsteams op basis van hun eigen context kunnen aanvullen.
De kijkwijzer ‘bewust leermiddelen kiezen’ voor vakgroepen is opgebouwd rond drie pijlers die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn wanneer het gaat over leerplanrealisatie: vak, leerlingen en leraren. Elke invalshoek bestaat uit een aantal vragen met betrekking tot leermiddelen waarover de vakgroep kan reflecteren en overleggen vanuit de eigen schoolcontext.
Ga je met je vakgroep aan de slag, neem dan zeker de complementariteit tussen die drie invalshoeken in overweging. Via de vragenreeksen per pijler kan je op zoek gaan naar de grootste gemene deler en zo tot een weloverwogen keuze voor een leermiddel komen. Compromis, debat en evenwicht zijn daarbij sleutelbegrippen.
We reiken je een aantal methodieken aan om met de kijkwijzer aan de slag te gaan:
Een aantal vragen die relevant zijn voor het bewust omgaan met leermiddelen kunnen voor elke vakgroep, los van de eigen context worden beantwoord. We hebben de nieuwe leermiddelen van de derde graad van de educatieve uitgeverijen Die Keure, Lernova, Pelckmans, Plantyn en Van In gescreend op leerplanconformiteit aan de hand van vier richtvragen.
Hoe zijn we daarbij te werk gegaan? In het schooljaar 2023-2024 hebben we leermiddelen voor het eerste leerjaar van de derde graad gescreend op basis van de 4 richtvragen. Over de resultaten ervan zijn we in overleg gegaan met de betrokken uitgeverijen die er op hun beurt mee aan de slag zijn gegaan. In december 2024 hebben we op basis van de beschikbare leermiddelen voor de volledige derde graad een nieuwe screening uitgevoerd. De resultaten daarvan kan je hier vinden. We hopen dat ze leraren en vakgroepen ertoe aanzetten om bewust gebruik te maken van leermiddelen rekening houdend met wat leerplannen minimaal vragen, waartoe ze inspireren en welke ruimte ze laten aan de expertise en professionaliteit van leraren en vakgroepen.
We ordenen de screenings derde graad volgens volgende vak- of studiedomeinen:
Bellens, K., Byls, H., Van Assche, J., Kirschner, P. A., & Verachtert, P. (2022). Wijze Lessen voor het ontwikkelen, kiezen en gebruiken van leermiddelen in het leerplichtonderwijs: handleiding bij een kader voor didactische kwaliteit van leermiddelen. Antwerpen: Thomas More Hogeschool.
Centrum voor leermiddelenadvies. MILK-light. Geraadpleegd op 27/03/2023 via https://www.clu.nl/milk-light/.
Kwaliteitsalliantie (2024), Leeswijzer. Indicatoren kwaliteit van leermiddelen secundair onderwijs.
