De dialoognota van Katholiek Onderwijs Vlaanderen licht onze visie op de uitrol van ‘Scholen voor iedereen’ toe. De tekst nodigt uit tot reflectie en gesprek over kwaliteitsvol onderwijs voor iedereen vanuit een gedragen gezamenlijke verantwoordelijkheid. De dialoognota licht onze visie op de uitrol van ‘scholen voor iedereen’ toe. Je vindt er handvatten om met je netwerk, je bestuur, je directieteam, je collega’s en andere actoren in gesprek te gaan over de realisatie van inclusief onderwijs voor alle leerlingen vanuit ’een brede kijk op inclusie en diversiteit’. Deze tekst biedt een heldere horizon die het principieel standpunt van Katholiek Onderwijs Vlaanderen omschrijft.
Willen jullie delen hoe jullie met de dialoogtekst aan de slag zijn gegaan? Of hebben jullie aanvullingen op de pragmatische discussiepunten? Laat het ons weten via scholenvooriedereen@katholiekonderwijs.vlaanderen met titelonderwerp: dialoogtekst. Jullie ervaringen en inzichten helpen deze PRO.-pagina groeien tot een inspirerende plek waar scholen elkaar ontmoeten, ideeën uitwisselen en samen bouwen aan sterker onderwijs.
Vandaag zijn er nog te veel leerlingen voor wie het recht op leren in gevaar is. Het aantal kinderen dat zonder getuigschrift de basisschool verlaat, is in enkele jaren verdubbeld. Er zijn heel veel kinderen die vandaag geen school hebben of er maar in zeer beperkte mate aanwezig mogen zijn. Te veel jongeren verlaten het secundair onderwijs zonder diploma. Kinderen en jongeren in armoede zijn oververtegenwoordigd in het buitengewoon onderwijs dat alleskunnen en mogen we niet aanvaarden. Inclusie blijft een uitdaging.
We stellen vast dat het huidige systeem niet meer tegemoetkomt aan de noden van leerlingen. Schoolteams zetten zich elke dag in om hun leerlingen het best mogelijke onderwijs te bieden. Ze worden echter te vaak geconfronteerd met uitdagingen die het voor hen moeilijk maken om goed onderwijs te geven. Als Katholiek Onderwijs Vlaanderen erkennen we deze uitdagende situatie. Niet alleen vallen leerlingen uit de boot, ook leraren houden het op deze manier niet vol. Laten we nog toe dat we in deze omstandigheden, met een versnippering van middelen moeten verder werken, of kiezen we resoluut voor het omslaan van een bladzijde?
Daarom is het nodig om het gesprek te openen over hoe we ons onderwijs anders kunnen organiseren, met oog voor de realiteit van vandaag en de kansen van morgen – het herdenken van het huidige onderwijssysteem kan ons helpen het antwoord te vinden. Een school die diversiteit en inclusie omarmt, durft haar eigen manier van ‘school maken’ kritisch te bevragen. Zo werkt ze eraan om tot gelijke en optimale leer- en ontwikkelingskansen voor alle leerlingen te komen en draagt ze bij aan het versterken van de onderwijsfierheid bij leraren.
Als netwerkorganisatie Katholiek Onderwijs Vlaanderen bundelen we de krachten met alle spelers in ons netwerk om vanuit onze christelijke inspiratie kwaliteitsvol onderwijs te realiseren voor iedereen: zowel leerlingen als leraren. We willen dus effectief werk maken van ‘scholen voor iedereen’.
Streven naar een ander onderwijssysteem - één dat werkelijk ‘scholen voor iedereen’ mogelijk maakt- vraagt een bewuste, proactieve, enthousiasmerende en inspirerende keuze. Het vertrekt immers vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor kwaliteitsvol, zorgbreed en kansenrijk onderwijs voor alle leerlingen. Deze keuze wordt gedragen door een lokaal netwerk van (onderwijs)actoren dat flexibel maar doelgericht stappen zet. Actoren die, zeker in een eerste fase, buiten de lijnen van bestaande vanzelfsprekendheden durven denken en handelen. Zij hebben de moed en engageren zich om verandering in gang te zetten en onderwijs opnieuw vorm te geven. Hierbij houden ze het doel scherp voor ogen: het recht op volwaardig onderwijs teruggeven aan élke leerling en élke leraar.
Het pad is uitdagend, maar precies daarin schuilt de kracht: samen groeien!
We benaderen ‘scholen voor iedereen’ geïntegreerd vanuit een brede visie rond schooluitval. Dit wil zeggen dat we breed kijken naar verschillende uitsluitingsmechanismen zoals handicap/beperking, gender/geaardheid/geslacht, etnisch-culturele diversiteit, opleidingsniveau, armoede/sociale klasse en sociale mobiliteit, taal, religie, migratiestatus, leeftijd, ziekte, leerlingen zonder school of leerlingen die maar beperkte tijd welkom zijn op school ... We bekijken deze als verschillende “startposities” die scholen kunnen kiezen om prioritair rond te werken, met de brede blik op inclusie als horizon én als onderstroom.
Het is daarbij essentieel dat scholen opnieuw regie krijgen, zodat ze samen met hun ‘netwerken’ gericht kunnen inzetten daar waar de nood het hoogst is.
Sommige (basis)scholen zetten volop in op het realiseren van een leerplan gebaseerd op de principes van een kennisrijk curriculum. Al dan niet starten ze als inspiratieschool aan dit traject waarin verschillende elementen als startpositie kunnen aangegrepen worden: leerplanrealisatie, klasmanagement, effectieve didactiek, leiderschap en schoolcultuur. Een kennisrijk curriculum biedt alle kinderen, ongeacht sociaaleconomische achtergrond de kans om succesvol te zijn. Een startpositie voor pioniersnetwerken ‘scholen voor iedereen’ is ook hier te vinden.
‘Scholen voor iedereen’ realiseer je niet als school alleen, maar in samenwerking met - en in relatie tot - de leerlingen en hun ouders én met verschillende actoren, “spelers in het veld”. We geven hieronder een niet-volledige lijst van mogelijke partners:
Hoe kijken zij naar scholen voor iedereen? Hoe kunnen we hen actief betrekken in het debat en hun stem meepakken?
Scholen als “gemeenschap” van leerlingen, ouders, leerkrachten, ondersteuners, CLB, buitengewoon en gewoon onderwijs, leersteuncentra, lerarenopleidingen, hoger onderwijs, volwassenenonderwijs, directeurs, middenkader, leerkrachten, multidisciplinaire teams, pedagogische begeleiding …
(Lokale) overheid, besturen, scholengemeenschappen, netwerken, Katholiek Onderwijs Vlaanderen.
Welzijns- en gezondheidssector, buitenschoolse opvang, justitie, werkpartners en ook internaten spelen een rol binnen bredere (ondersteunings)netwerken.
Belangrijk om ook de regelgever niet uit het oog te verliezen, zij hebben immers de opdracht om de nodige aanpassingen te doen zodat het nemen van verantwoordelijkheid voor alle leerlingen ook daadwerkelijk mogelijk gemaakt wordt.
Vanuit onze christelijke inspiratie, onze waarden - geloof - hoop en liefde - en ons pedagogisch project kiezen we voor een transitie naar één inclusief onderwijssysteem met een heldere horizon in 2040.
We werken steeds in afstemming en op maat om samen in beweging te komen richting horizon waarbij we het evenwicht en de samenhang tussen onze eigen (brede) invulling van ‘scholen voor iedereen' en de invulling vanuit de overheid blijven monitoren. Inclusie betekent immers meer dan enkel de focus op specifieke onderwijsbehoeften, inclusie geeft invulling aan het leerrecht voor elke leerling. Scholen voor iedereen krijgt daarom voor ons volgende invulling:
We streven naar het realiseren van het leerrecht voor alle leerlingen, ook voor hen die hindernissen ervaren in hun schoolloopbaan, vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid om alle leerlingen veilig mee te nemen in een kwaliteitsvol zorgbreed en kansenrijk onderwijs.
Deze principiële horizon verhoudt zich tot een complexe realiteit waar verschillende actoren, perspectieven en discussiepunten aanleiding kunnen geven tot verschillende keuzes. De centrale doelstelling is het werken aan een meer inclusief onderwijssysteem, vanuit een brede blik op diversiteit. Vanuit het brede werkveld organiseren we ons hierop door met verschillende snelheden rekening te houden.
Deze drie principes krijgen vanuit een bredere invulling op kwaliteitsvol zorgbreed en kansenrijk onderwijs een plaats in het nieuwe beleids- en begeleidingsplan van Katholiek Onderwijs Vlaanderen.
Ongeacht de actuele, complexe situatie van de school of het schoolbestuur en de snelheid waarmee zij besluit om stappen te zetten binnen een van de onderstaande trajecten, engageren alle deelnemende scholen zich ertoe om hun ervaringen te delen. Op die manier versterken we elkaar als netwerk, laten we niemand achter en leren we van en met elkaar. Het beleidsplan van Katholiek Onderwijs Vlaanderen geeft hier mee richting.
Dit is een thematisch aanbod voor scholen, netwerken, besturen, scholengemeenschappen die zoekend zijn en nog eerder argwanend of met weerstand kijken naar de geformuleerde principiële horizon. Centraal staat het verwerven van inhoud, kennis en competentie vanuit de hieronder geschetste 7 thema’s. Katholiek onderwijs zet in op een rijk inhoudelijk Vlaanderenbreed aanbod voor deze doelgroep en linkt in deze initiatieven aan de vooropgestelde horizon. Ook hier is deze dialoogtekst een hefboom om het bredere gesprek te initiëren - in alle vrijheid, maar met de duidelijke verwachting tot engagement. Helemaal stilstaan is in feite geen optie: we roepen alle scholen op om de dialoog aan te gaan en in alle openheid het gesprek over de gedeelde visie te voeren.
Aanlooptraject waarbij scholen, scholengemeenschappen, bestaande netwerken, besturen op lokaal niveau in afstemming verkennen wat de mogelijkheden zijn om in de toekomst intensievere stappen naar scholen voor iedereen te zetten. Centraal staat de verkennende dialoog omtrent scholen voor iedereen, deze nota fungeert daarbij als leidraad. De drie leidinggevende principes zijn richtinggevend en de inhoudelijke input vertrekt vanuit de 7 geschetste thema’s. In de aanlooptrajecten krijgt de in de pioniersnetwerken verworven expertise een prominente plaats.
Katholiek onderwijs zet in op geïntegreerde begeleiding van deze aanlooptrajecten in elke regio en brengt partners samen in delende netwerken. De begeleiding focust zich op het tot stand brengen van een grondige verkenning en dialoog over de eerder geschetste horizon.
Een intensief traject met regie op lokaal niveau. Vanaf de pioniersfase omarmen we de drie leidinggevende principes:
Als school doe je dit niet alleen, maar vertrek je vanuit een pioniersnetwerk, een lokaal samenwerkingsverband. ‘Netwerken voor iedereen’ bestaan uit verschillende actoren of partners, afhankelijk van de lokale situatie: scholen gewoon onderwijs, scholen buitengewoon onderwijs, leersteuncentra, CLB en andere (schoolexterne) partners. Deze netwerken kunnen vorm krijgen op
lokaal niveau, bestuursniveau, niveau scholengemeenschap en veronderstellen een minimaal aantal partners. Een school kan in die zin dus louter in samenwerking en dus niet op zichzelf evolueren naar ‘een school voor iedereen’.Deze concrete invulling, de eerste beweging begint wel lokaal, op één plek, met een team dat durft te experimenteren, te leren en opnieuw te proberen. Deze school is geen eiland, maar de echte verandering gebeurt weliswaar op de vloer van één school. Daar waar leerlingen toekomen, waar samen keuzes worden gemaakt, daar waar elke dag opnieuw wordt gebouwd aan inclusief onderwijs.
Er zijn in verschillende contexten verschillende startposities voor het begrip pioniersnetwerken ‘scholen voor iedereen’: specifieke onderwijsbehoeften, handicap, ongekwalificeerde uitstroom, OKAN, niet begeleide minderjarige nieuwkomers, jongeren uit specifieke kansengroepen, kinderen en jongeren die uitdagend gedrag stellen, zieke kinderen, kinderen die geen school hebben of vinden …
We hanteren een brede invulling van ‘onderwijs voor iedereen’ met de brede blik op inclusie als horizon én als onderstroom. Uitgangspunt is het recht op onderwijs VOOR IEDEREEN: alle leerlingen die zich aandienen, los van achtergrond, etikettering, context, type … vanuit een diversiteit aan identiteitskenmerken.
Een 'school voor iedereen' vraagt om samenwerking tussen alle actoren, duidelijke rolverdeling en een gezamenlijke aanpak.
We weerhouden 7 grote thema’s die essentiële factoren zijn in het realiseren van kwaliteitsvol
inclusief onderwijs:
Katholiek onderwijs zet in op geïntegreerde, nabije en intensieve begeleiding, bij aanvang zal het gaan om van 5 pioniersnetwerken per regio in lokale netwerken en maakt hiervoor per regio middelen vrij. In een eerste fase zal de ondersteuning eerder inhoudelijk van aard zijn, in de zoektocht naar de eigen positie op het continuüm van inclusie. Naarmate de evolutie vorm krijgt in de richting van de horizon verwachten we dat de nood aan ondersteuning zich eerder op het proces zal concentreren.
We stellen de ondersteuning als volgt schematisch voor:
Deze dialoognota biedt handvatten om het gesprek op gang te brengen, om in debat te gaan en samen te bespreken hoe we kunnen evolueren naar kwaliteitsvol onderwijs voor iedereen vanuit een gedragen gezamenlijke verantwoordelijkheid. Een aantal discussiepunten komt vaak terug, en voeden de constructieve dialoog richting de horizon ‘scholen voor iedereen’. Hierbij enkele mogelijke discussiepunten. Deze lijst is zeker niet volledig. Je kan deze ook aanvullen met vragen waarmee je zelf in je eigen schoolpraktijk te maken krijgt.
Verantwoordelijkheid delen is heel wat anders dan gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen. Wat is er nodig in de samenwerking tussen onderwijs en welzijn om ten volle de gezamenlijke verantwoordelijkheid rond ‘scholen voor iedereen’ te nemen?
Wellicht biedt een meer planmatige, weloverwogen afgestemde aanpak op niveau van scholengemeenschappen, scholengroepen, schoolbesturen en ook regio’s, steden en gemeenten een oplossing. Dan vertrekt de aanpak vanuit een coalition of the willing; uiteraard dient de diversiteit aan scholen en schoolpopulaties mee een plaats te krijgen in dit gesprek.
Transitiemanagement en procesbegeleiding (praktijk - beleid - cultuur)
Deze kleine groep houdt ons niet tegen om in te zetten op de grootste groep, de ‘school voor iedereen’ is zo nabij mogelijk: hierbij hanteren we maximaal het principe van dezelfde schoolpoort.
Katholiek Onderwijs Vlaanderen kiest - vanuit haar missie, visie en waarden - voor de transitie naar één inclusief onderwijssysteem met een heldere horizon in 2040.
Het streefdoel is daarbij het realiseren van het leerrecht voor alle leerlingen vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid om alle leerlingen veilig mee te nemen in een kwaliteitsvol zorgbreed en kansenrijk onderwijs.
Vanuit een brede blik op diversiteit beschouwen we inclusie als brede onderstroom, de inclusieve school als sterke bedding, met maatregelen en interventies als ‘tools’ om alle leerlingen veilig mee te nemen en hen kwaliteitsvol zorgbreed en kansenrijk onderwijs te bieden.
Zo groeien WIJ SAMEN - vanuit geloof, hoop en liefde - naar een onderwijssysteem waar ELKE leerling kan en mag leren.
