Zodra we over een gebeurtenis vertellen of die in beeld brengen, framen we. Dit is doorgaans niet erg, tenzij we de werkelijkheid helemaal anders weergeven, dan verspreiden we fake news. In deze lessuggestie worden leerlingen via actuele onderwerpen aangezet om te reflecteren over framing, fake news en de impact ervan.
Bij het begin van een kalenderjaar blikken we vaak terug op wat er de voorbije 12 maanden, 52 weken, 365/366 dagen gebeurd is. Om te weten wat ons toen bezighield, volstaat het om enkele opmerkelijke koppen en beelden door te nemen.
Als instap werden dan ook enkele koppen van het voorbije jaar verzameld. Hier kan je als leraar aan de leerlingen vragen of die volgens hen verwijzen naar een positief of negatief bericht en waarop ze zich baseren om deze keuze te maken.
Duckface - Duurste hapje ooit - Gewond dier - Hemelvaart - In gang - Kater - Kleine kinderen worden groot, maar niet in Gaza - Moet er nog goud zijn - Verpletterend natuurgeweld
De negen beelden die bij de opvallende koppen horen, werden in de onderstaande collage verzameld. Die zouden je leerlingen heel aandachtig kunnen bekijken waarna ze mogen speculeren: welke koppen horen bij de beelden en herinneren ze zich ook het verhaal of de gebeurtenis achter deze foto's? Als leraar kan je hen hiervoor enkele minuten geven. De groep die de meeste gebeurtenissen kon vinden, is het eerst aan zet en mag de antwoorden geven.
Om te achterhalen of de leerlingen het bij het rechte eind hadden, kan je als leraar aansluitend nog wat meer info prijsgeven. Zo bevat het volgende document een korte toelichting bij de foto's. Het is dan de taak van de leerlingen om de beelden en de koppen bij het gepaste fragment te plaatsen.
Zoals de leerlingen al konden vermoeden, zijn de vorige krantenkoppen en foto's geenszins toevallig gekozen. Integendeel, ze verwijzen naar ophefmakende voorvallen uit 2024, maar er is meer: niet alleen de gebeurtenis, ook het beeld en de kop blijken beklijvend.
Veelal worden er van ophefmakende gebeurtenissen, als oorlogen, aanslagen, topprestaties, honderden foto's door perslui gemaakt, terwijl er vaak maar een handvol of één de media zelf haalt. Het is dan ook van belang om je beeld of frame zorgvuldig uit te kiezen zodat het zo goed mogelijk de boodschap die je wil meegeven uitdraagt.
Een frame is een soort perspectief om naar de werkelijkheid te kijken waarbij bepaalde zaken belangrijk worden en andere niet. Framing gaat dus om hoe informatie in beeld wordt gebracht of gekaderd en hoe dit de interpretatie en verwerking van die informatie beïnvloedt. Wie een frame gebruikt, probeert de manier waarop anderen naar de werkelijkheid kijken te beïnvloeden. Het frame wordt een kader, bril of raam waardoor we bepaalde informatie wel zien en andere juist niet.
Stel je voor dat je een wild weekend achter de rug hebt, dan zal je tegen vrienden wellicht een ander verhaal vertellen dan tegen je ouders. Stel vervolgens dat je als journalist in de zomer een foto maakt aan het strand. Er blijkt een coronapandemie, dus mensen moeten anderhalve meter afstand houden. Er zijn veel mensen op het strand en sommige mensen houden afstand en andere zitten net dicht op elkaar.
Wat laat je zien op je foto? Houd je de camera zo dat je alleen je eigen strandlaken en een stuk leeg strand ziet, alsof er veel ruimte is? Kies je ervoor om in te zoomen op een groep mensen zodat het lijkt alsof het hele strand bomvol ligt? Of kies je juist voor het grote plaatje, waarop je kunt zien dat het druk is en dat sommige mensen afstand houden en sommigen niet?
Heb je je leerlingen over dit dilemma kort laten nadenken, dan kan je hen vervolgens ook de volgende foto's over Trumps aanslag voorleggen. Beide beelden verwijzen naar dezelfde gebeurtenis, maar brengen die heel anders in beeld. Welke verschillen vallen op en hoe beïnvloeden die onze kijk op het voorval?
Naast beelden worden ook de woorden in krantenkoppen vaak heel bewust gebruikt, want die roepen positieve of negatieve associaties op. Via woorden kan ook op anderen invloed uitgeoefend worden. Framing is bijgevolg vaak storytelling in enkele woorden.
Aansluitend zou je samen met je leerlingen kunnen teruggrijpen naar de beelden en koppen van 2024, waarna je samen met hen de associaties die ze oproepen zou kunnen bespreken. Vraag aan de leerlingen om bij de beelden en koppen telkens één gepast gevoel te plaatsen. Blijkt dit moeilijk, dan kan je hen associaties voorleggen waaruit ze kunnen kiezen ...
heroïsch - lachwekkend - liefdevol - nietig - pietluttig - onderdanig - ontroerend - schaamteloos - zielig - ...
Tot slot zou je kunnen onderzoeken of deze associaties of gevoelens ook in de korte tekstfragmenten voorkomen. Zo ja, dan blijkt dit alles uiteraard geen toeval.
Via frames kijken we dus op een specifieke manier naar de werkelijkheid. We kunnen moeilijk alles tonen en iets precies beschrijven zoals het gebeurd is, waardoor we een keuze maken. Die keuzes kunnen ervoor zorgen dat mensen soms verschillende verhalen over dezelfde gebeurtenis vertellen. Dan hebben ze allebei hun eigen frame en deze frames zijn allebei waar. Het is namelijk niet zo dat het ene verhaal wel waar is en het andere niet, ook al vertellen ze andere dingen over dezelfde gebeurtenis en kiezen ze andere woorden.
Dat is wat anders bij fake news. Hier kan je als leraar teruggaan naar de foto op het strand in de zomer. Als je foto’s maakt en erover vertelt, dan ben je aan het framen. Als je evenwel een foto maakt van twee mensen die ruzie maken, vervolgens verzint dat iedereen op strand ruzie maakte en dat er een massale vechtpartij ontstond, dan ben je nepnieuws aan het maken.
Aansluitend kan je erop wijzen dat ook de fotocollage één voorbeeld van fake news bevat. Weten de leerlingen welk item precies bedoeld is en hoe dit beeld fake is?
In een poging om de media en de Britse bevolking gerust te stellen had de Britse prinses Kate Middleton via sociale media een vrolijk en intiem familieportret gedeeld. Al snel bleek dat aan het beeld geprutst werd, waardoor de geruchtenmolen nog meer op gang kwam en Kate uiteindelijk moest bekennen waarom ze niet in het openbaar verscheen.
Jammer genoeg blijkt het internet vandaag bol te staan van berichten die niet 100% waar zijn. Door nieuwe technologieën kunnen niet alleen experten, maar kan iedereen nepnieuws maken of zich voordoen als een wereldster, zoals Brad Pitt. Dit brak de onfortuinlijke Anne heel zuur op wat zal blijken uit het volgende bericht.
Alvorens dit te lezen zou je samen met je leerlingen kunnen stilstaan bij de kop zelf en meer specifiek bij hoe die geframed werd: herkennen de leerlingen hier woorden of metaforen die een negatieve connotatie oproepen?
Vrouw verliest 830.000 euro aan "Brad Pitt": TF1 haalt reportage over oplichting offline na lawine aan haat
In Frankrijk heeft TF1 een reportage over online-oplichting van alle platformen verwijderd, na een lawine aan haatdragende reacties. In de reportage vertelt Anne (53) hoe ze voor meer dan 800.000 euro is opgelicht door mensen die zich voordeden als Brad Pitt. Sindsdien wordt ze zwaar uitgelachen.
Wat begon als een maatschappelijk relevante reportage van TF1 is uitgedraaid op een enorme lastercampagne tegenover een getuigenis. Afgelopen zondag zond de Franse televisiezender in zijn programma 'Sept à Huit' een reportage uit over online-oplichting.
Die laat binnenhuisarchitect Anne (53) aan het woord. Maandenlang is ze misbruikt door oplichters die zich online voordeden als acteur Brad Pitt. Ze raakte 830.000 euro kwijt, is haar huis kwijtgespeeld en heeft 3 zelfmoordpogingen ondernomen.
Een pijnlijke getuigenis die op weinig medeleven kon rekenen. Op sociale media zijn in geen tijd afbeeldingen en fragmenten opgedoken, waarmee honderden mensen de spot drijven. Ze lachen vooral met hoe "naïef" Anne is geweest en met de "amateuristische" AI-gegenereerde beelden die ze kreeg van "Brad Pitt".
"Golf van intimidatie"
De impact, waar TF1 niet op had gerekend, werd zo groot dat de zender besloot de reportage van al zijn platformen te verwijderen. "De reportage die zondag is uitgezonden, veroorzaakte een golf van intimidatie. Voor de bescherming van het slachtoffer hebben we besloten om het van onze platformen te verwijderen", aldus 'Sept à Huit' op X.
Hoewel Anne de afgelopen dagen enorm veel bagger over zich heen heeft gekregen, vond ze toch de moed om te reageren. Dat deed ze bij de populaire YouTube-show 'Legend'. "Ik ben niet gek of dom", zegt ze vastberaden. "Ik ben voor de gek gehouden, dat geef ik toe. Daarom heb ik hierover getuigd, omdat ik niet de enige ben in deze situatie."
Wat is er gebeurd?
De lijdensweg van Anne begint in februari 2023, wanneer ze een Instagram-profiel aanmaakt. Op dat moment is ze getrouwd met een rijke ondernemer. "Iemand die zich voordeed als Pitts moeder stuurde me dat ik de vrouw was die haar zoon nodig had", vertelt ze in de reportage. Een dag later begint een persoon die zich voordoet als Pitt zelf berichten naar haar te sturen.
Hoewel ze de situatie eerst verdacht vindt, blijft ze met de oplichter berichten sturen. "Brad Pitt" wil haar luxecadeaus opsturen. Zijn bankrekeningen zijn echter geblokkeerd door de scheidingsprocedure met Angelina Jolie, waardoor hij de invoerrechten niet kan betalen. Anne besluit een eerste keer geld over te schrijven, zo'n 9.000 euro.
De geldverzoeken van "Brad Pitt" blijven toenemen. "Ik heb als een dwaas betaald. Iedere keer dat ik twijfelde, slaagde hij erin mij te overtuigen." Via AI-gegenereerde foto's van Pitt die in het ziekenhuis ligt, maken de oplichters Anne wijs dat hij nierkanker heeft. "Ik heb die foto's nog opgezocht op het internet, maar vond ze nergens. Ik dacht dat hij ze speciaal voor mij had gemaakt."
Anne is op dat moment net gescheiden van haar man en krijgt daar 775.000 euro voor. Dat volledige bedrag gaat naar "Pitt" voor zijn "kankerbehandeling". "Ik dacht dat ik misschien wel het leven van een man zou redden."
Intussen verschijnen in roddelbladen afbeeldingen van de echte Brad Pitt met zijn nieuwe vriendin Ines de Ramon. Er ontstaat opnieuw argwaan bij Anne, maar de oplichters hebben een plan. Ze maken een AI-gegenereerd nieuwsbericht, waarin een presentatrice spreekt over de relatie tussen Brad Pitt en Anne zelf.
Anne krijgt opnieuw vertrouwen, tot de echte Brad Pitt zijn relatie met Ines de Ramon officieel maakt. Oplichters proberen nog een laatste keer Anne te misleiden, zonder succes. Ze stapt naar de politie, die een onderzoek opstart.
Wanneer ze beseft dat ze is opgelicht, stort haar wereld in. "Waarom ben ik uitgekozen om op deze manier gekwetst te worden? Deze mensen verdienen de hel." Haar 22-jarige dochter zag alles van dichtbij gebeuren. "Ik heb meer dan een jaar geprobeerd haar tot rede te brengen. Het deed pijn om te zien hoe naïef ze was", vertelt haar dochter in de reportage.
Anne woont nu bij een vriendin. "In een kleine kamer met enkele dozen, meer heb ik niet."Na de hetze waarschuwt ze in de YouTubeshow 'Legend' voor online-oplichting. "Ik ben een verstandige vrouw. In mijn plaats zou je ook in de val zijn gelopen. Hij zei woorden die ik nooit heb gehoord van mijn eigen man. Zo ben ik in de val getrapt, ook al heb ik vaak getwijfeld. Ik ben door de hel gegaan."
De woordvoerder van Brad Pitt heeft intussen ook al gereageerd bij Entertainment Weekly. "Het is vreselijk dat oplichters misbruik maken van de sterke band die fans hebben met beroemdheden. Antwoord niet op onlineberichten die van beroemdheden komen, zeker niet van acteurs die niet op sociale media zitten."
Bron: VRT Nieuws, 15 januari 2025
Aansluitend kan je je leerlingen laten reflecteren over de inhoud van het artikel. Het best beperk je je niet alleen tot inhoudsvragen, maar laat hen ook kritisch kijken naar de inhoud ...
Zoals het bovenstaande artikel liet zien, is fake news gevaarlijk, want de maker ervan wil ons heel bewust misleiden. Doorgaans wil die ...
Worden we geconfronteerd met fake news of hierdoor misleid, dan kunnen we ons vertrouwen verliezen in experts, de overheid, bepaalde groepen uit de samenleving of traditionele nieuwsmedia. Als we ons vertrouwen verliezen, dan weten we ook niet meer wie of wat we nog mogen geloven en weten we niet meer wat goed of fout is. Volgens de filosofe Hannah Arendt gaat het gevaar van nepnieuws nog een stapje verder ...
"If everybody always lies to you, the consequence is not that you believe the lies, but rather that nobody believes anything any longer."
Als afsluiter kan je samen met de leerlingen reflecteren over deze uitspraak en de impact van fake news ...
