Het leerplan voor de derde graad dubbele finaliteit in de studierichting Fotografie legt de nadruk op het integreren van technische, artistieke en ethische competenties binnen betekenisvolle en realistische leersituaties. Deze lessuggestie beantwoordt aan die vraag door vier leerplandoelen te verbinden rond één krachtig en maatschappelijk relevant thema.
De kracht van documentairefotografie: kwaliteit, ethiek en betekenis door de lens van de geschiedenis.
Documentairefotografie is veel meer dan het vastleggen van de werkelijkheid — het is een vorm van visuele storytelling die informeert, ontroert en aanzet tot reflectie. In deze lessuggestie maken leerlingen kennis met de rijke geschiedenis van de documentairefotografie en analyseren ze beeldmateriaal vanuit een kunsthistorisch, technisch en ethisch perspectief. Ze verdiepen zich in het werk van fotografen zoals Dorothea Lange, Robert Capa en hedendaagse beeldmakers die via hun lens sociale ongelijkheid, oorlog of het dagelijks leven zichtbaar maken.
Vanuit een historische en culturele context leren leerlingen hoe technische keuzes — zoals licht, compositie, scherpte of timing — bijdragen aan de impact van een beeld. Ze worden zich bewust van de kwaliteitsnormen in fotografie en het belang van zorgvuldigheid, reflectie en bijsturing. Tegelijk staan ze stil bij ethische vraagstukken: mag je zomaar iedereen fotograferen? Wat met toestemming, privacy en auteursrecht?
Je introduceert documentairefotografie als een krachtig middel om de werkelijkheid vast te leggen en sociale kwesties aan te kaarten. Er wordt kort gebrainstormd met de leerlingen over voorbeelden van documentairefotografie die ze kennen.
Je presenteert een overzicht van de geschiedenis van de documentairefotografie, waarbij verschillende stromingen en belangrijke fotografen aan bod komen (bv. Jacob Riis, Dorothea Lange, Robert Capa, hedendaagse documentairefotografen). Hierbij wordt de link gelegd met LPD 7 door specifieke werken te tonen en kort te bespreken binnen hun historische en sociale context.
Er wordt besproken hoe de notie van "kwaliteit" in documentairefotografie door de tijd heen is geëvolueerd, zowel technisch (bv. de evolutie van apparatuur en afdruktechnieken) als inhoudelijk (bv. de impact van een beeld, de verhalende kracht). Dit introduceert LPD 2 in een historische context
De leerlingen krijgen de opdracht om voor de volgende les zelf enkele voorbeelden van documentairefotografie te zoeken die hen aanspreken, met aandacht voor de historische context waarin ze gemaakt zijn.
Enkele leerlingen tonen en bespreken de voorbeelden die ze hebben gevonden. Je begeleidt de analyse aan de hand van vragen die linken naar LPD 7: tot welke stroming/periode behoort het werk? Welke technieken zijn gebruikt? Welke thema's komen aan bod? In welke maatschappelijke context is het beeld ontstaan?
Je herhaalt of introduceert basisprincipes van fotografie die relevant zijn voor documentairefotografie (bv. compositie, kadrering, lichtinval, scherptediepte, het "beslissende moment"). Er wordt besproken hoe deze principes bijdragen aan de kwaliteit (LPD 2) en de impact van een documentaire beeld. Voorbeelden van documentaire foto's worden geanalyseerd op basis van deze technische aspecten, waarmee LPD 12 aan bod komt.
De leerlingen krijgen een concrete opdracht: maak een korte reeks (3-5 beelden) van documentaire foto's rond een actueel thema in hun eigen leefomgeving (bv. diversiteit op school, lokale tradities, eenzaamheid bij ouderen, duurzaamheid). Ze moeten nadenken over het verhaal dat ze willen vertellen en hoe ze de technische principes kunnen inzetten om dit verhaal krachtig over te brengen.
Je introduceert ethische dilemma's die vaak voorkomen in documentairefotografie: privacy van gefotografeerden, toestemming vragen, representatie (worden mensen waardig in beeld gebracht?), manipulatie van beelden. Er worden concrete casussen besproken en de leerlingen worden aangemoedigd om hierover kritisch na te denken in het kader van LPD 10.
Je legt de basisprincipes van het auteursrecht uit in de context van fotografie (wanneer heb je auteursrecht, wat mag je wel en niet doen met andermans werk). Ook het portretrecht en de GDPR komen aan bod in relatie tot documentairefotografie. Dit is een verdere uitwerking van LPD 10.
Je geeft concrete voorbeelden van hoe dit in de praktijk werkt.
De leerlingen krijgen de tijd om vragen te stellen over de opdracht en eventueel al te brainstormen over hun aanpak, rekening houdend met de ethische aspecten en het intellectueel eigendom.
Enkele leerlingen presenteren de concepten en eventueel al eerste resultaten van hun documentaire reeks. Er wordt klassikaal feedback gegeven, waarbij de focus ligt op de kwaliteit van de beelden (technisch en inhoudelijk - LPD 2), de kracht van de visuele storytelling (LPD 12) en de ethische overwegingen (LPD 10). De leerlingen leren ook om op een respectvolle manier feedback te geven en te ontvangen.
Er wordt gereflecteerd op het proces: wat hebben de leerlingen geleerd over documentairefotografie, over kwaliteit, ethiek en de technische aspecten? Hoe hebben de historische voorbeelden hun kijk beïnvloed? Er wordt benadrukt dat documentairefotografie meer is dan alleen registreren; het is een bewuste keuze met maatschappelijke relevantie.
De leerlingen vullen een kort exit-ticket in (zie Downloads)
Bronvermelding afbeeldingen:
Deze afbeeldingen worden gebruikt in het kader van onderwijsdoeleinden en vallen onder het citaatrecht (art. 15a Auteurswet), mits voorzien van correcte bronvermelding.
