Historisch denken staat of valt met contextueel leren denken.  Leerlingen kijken doorheen de bril van vandaag naar het verleden en oordelen en/of veroordelen spontaan.  De invloed van de eigen standplaatsgebondenheid op historische beeldvorming is dus, net als die van anderen, zeer groot. Bedoeling is nu precies om die bril van het heden te leren afzetten en ook de bril van de eigen tijd van anderen te herkennen. Dat is een cruciale oefening voor leerlingen.  

Leerlingen denken na hoe hun eigen positie in ruimte, tijd en maatschappelijke context hun beeldvorming van het verleden beïnvloedt. Die kunnen ze vergelijken met de positie in ruimte, tijd en maatschappelijke context van anderen en hoe die hun historische beeldvorming beïnvloedt.   

Deze doelstelling vraagt kennis van de historische context, zeker om de standplaatsgebondenheid van historische personen in te schatten. Leerlingen moeten die informatie aangereikt krijgen.

Met deze doelstelling moet omzichtig omgegaan worden.  

• Niet elke leerling wil bijvoorbeeld publiek haar of zijn politieke of religieuze opvattingen delen of ingaan op de sociaaleconomische positie. Veel hangt af van hoe veilig het klasklimaat is. Je kan starten met algemene uitspraken over de samenleving of gemiddelde kenmerken. Denk aan de verspreiding van digitale technologie, de mogelijkheden inzake mobiliteit etc.  

• Je mag mensen ook niet vastpinnen op eigenschappen. Het is niet omdat iemand katholiek is dat hij/zij per definitie bevooroordeeld zal kijken naar godsdienst in het Romeinse rijk bijvoorbeeld. Het is niet omdat iemand Belg is dat hij/zij per definitie positief zal staan tegenover Ambiorix, en negatief tegenover de Romeinen. 

Ook hier kan weer zowel binnen de leerinhouden van de 3de graad gewerkt worden als breed-historisch en vanuit deze vijfde krachtlijn: hoe kijken wij vanuit het heden naar het verleden? 

Kunst is een dankbare ingang om deze doelstelling aan te brengen. Een vergelijking van Chinese en Italiaanse beelden zegt iets over het wereldbeeld dat aan de basis ligt van de vormgeving van die beelden.

Ook in propagandabeelden wordt vaak gebruik gemaakt van historische beeldvorming. Jeanne D'Arc is traditioneel een vijand van de Engelsen. Toch gebruikte het Verenigd Koninkrijk haar in 1915 om vrouwen te stimuleren bij te dragen aan de oorlog.

Het kan interessant zijn om verschillende getuigenissen uit dezelfde tijd naast elkaar te leggen en na te gaan in welke zin die – vanuit de standplaatsgebondenheid- van elkaar verschillen of op elkaar gelijken.

Wie geen rekening houdt met de standplaatsgebondenheid van historische personages en de eigen standplaatsgebondenheid, met bijhorende waarden en normen, oplegt aan het verleden, zit vast in het zogenaamde presentisme. Dat sluipt heel snel in het taalgebruik binnen, met formuleringen als “ze hadden toen ook al…” of “ze konden toen nog niet…”. Die zinnen verraden dat je de eigen tijd als norm neemt. In zekere zin is dat onvermijdelijk: de vragen die we stellen zijn meestal ingegeven vanuit hedendaagse motieven. Net daarom is het belangrijk om gevoelig te zijn voor dergelijke uitspraken en ze te detecteren. 

Historische speelfilms kiezen dikwijls een personage dat de film draagt en door wiens ogen je naar de film kijkt. Je begint mee te leven met bepaalde personages en andere begin je te minachten, gewoon omdat je vanuit één perspectief meekijkt. Je vindt een hele databank van historische speelfilms met kritische bespreking in functie van het onderwijs op de site www.ipg.ugent.be/nl/filmbesprekingen/overzicht.

Laat leerlingen hun (groot)ouders interviewen over historische gebeurtenissen of fenomenen (bv. moord op president Kennedy, schoolstrijd, economische crisis jaren 70, de val van de Berlijnse Muur enzovoort). De leerlingen vergelijken de antwoorden en maken een analyse met zicht op de verschillen in standplaatsgebondenheid.  

Laat leerlingen een verschillende rol opnemen in historische conflictsituaties: bv. de rol van de Geallieerden versus de rol van de Asmogendheden. Welke argumenten kunnen ze aanbrengen om hun standpunt te verdedigen? Dit geeft soms frictie met hun eigen visie.  

Ga aan de slag met dagboekfragmenten uit de Tweede Wereldoorlog (Dagboeken - Tweedewereldoorlog.nl). Vanuit welke bril keek de dagboekschrijver naar dat wat zich afspeelde op het wereldtoneel. Laat leerlingen zich inleven hoe het voor hen zou zijn.