De specifieke doelen (S) in het leerplan zijn gebaseerd op de specifieke minimumdoelen bepaald door het decreet (betreffende onderwijsdoelen). Deze specifieke doelen zorgen in combinatie met de basisvorming (B) voor een ambitieuze richtingspecifieke vorming die elke leerling uitdaagt om succesvol door te stromen naar hoger onderwijs.
Op basis van bestaande indelingen in het hoger onderwijs werd aardwetenschappen naast wiskunde, informaticawetenschappen, biologie, chemie, fysica, STEM en bewegingswetenschappen onderscheiden binnen de exacte wetenschappen (Vlaamse overheid, 2025).
Daarom kun je het leerplan aardrijkskunde voor de wetenschapsrichtingen op onze PRO.-website terugvinden in de kolom van de specifieke vorming en niet bij de algemene vorming.
Het spreekt voor zich dat we in de wetenschapsrichtingen graag onderzoekend leren en leren onderzoeken. Daarom verwijzen we in LPD1 naar geowetenschappelijke methodieken om dit onderzoekend leren aan te moedigen. Daarvoor vergelijken we al eens kaarten, zoeken we al eens waterpeilgrafieken bij overstroming of bij droogte op, analyseren we al eens een stratigrafische tabel, …. om tot een antwoord te komen op een gesteld probleem of op een gestelde (onderzoeks)vraag. Geowetenschappelijke methodieken zijn niet te verwarren met geowetenschappelijke technieken, waarbij leerlingen zelf data verzamelen.
Bij LPD3 is het belangrijk dat leerlingen kritisch zijn voor de kaarten die ze zien en gebruiken. In ‘Waarom elke kaart een beetje liegt: ze worden gemaakt en gebruikt met een bepaald doel voor ogen’ (het uur van de waarheid radio 1) legt Bram Van Nieuwenhuize (docent historische cartografie) duidelijk uit dat elke cartograaf keuzes maakt. We moeten goed nagaan wie de kaart gemaakt heeft en waarvoor die gemaakt werd. Ook cultureel bewustzijn is hier zeker ook op zijn plaats. We kunnen de leerlingen laten kijken naar de kaarten in onze eigen cursus (of leerboek) of naar de kaarten die op sociale media passeren. We kunnen leerlingen bij opdrachten ook de ‘juiste’ kaarten laten kiezen (eventueel uit een databank).
We leren leerlingen onderzoeken door LPD4 #, waar onderzoekscompetenties aan bod komen. Opgelet, dit leerplandoel moet gelinkt worden met specifieke inhoud en het kan ook gerealiseerd worden via andere leerplannen van het specifiek gedeelte. Je kan hier ook vakoverschrijdend te werk gaan. Op deze webpagina kun je bekijken welk vak onderzoekscompetenties heeft in zijn leerplan voor welke studierichting.
LPD K1 en K2 zijn keuzedoelen en zijn dus niet verplicht te realiseren. De inhoud hiervan kwam reeds voor in het vorige leerplan.
We besteden drie leerplandoelen aan “de leerlingen analyseren het belang van ecosysteemdiensten van bodems in functie van duurzaam bodembeheer”: LPD16+, 20 en 24. Eerst moeten de leerlingen goed weten dat de bodem het resultaat is van de interacties tussen de sferen. Hierin moet je verder gaan dan de bodem bestaat uit lucht, water, gesteenten en organisch materiaal. De bodem is een systeem en als er een parameter (sfeer) van het systeem verandert moeten de andere parameters (sferen) een nieuw evenwicht zoeken. Zo kan een bodem niet zonder leven en het leven niet zonder bodems. Op de website van ‘Ik doorgrond Vlaanderen’ vind je hier vele voorbeelden van.
Vervolgens moeten leerlingen weten wat ecosysteemdiensten zijn om die van bodems te analyseren. Deze figuur (Vargas 2021) en de uitleg van Prof dr. Jean Poesen (Poesen 2021) kan daarvoor veel inspiratie bieden. Ook interessant (omdat we de koolstofregulatie als ecosysteemdienst zien) en zeer actueel is het WETCOAST-project (UAntwerpen 2025) waarin een meettoren met sensoren de uitwisseling van CO2 en CH4 meet in de Hedwige-Prosperpolder. In deze polder laat men weer eb en vloed toe, waardoor de slikken- en schorrennatuur, die bekend staat als het ecosysteem met de grootste koolstofopslag in de bodem, zich kan herstellen. Voor de bodemdegradatie kun je wel wat kaarten vinden in de atlas.
Tot slot komt het duurzaam bodembeheer aan bod. Hier kunnen we werken rond carbon farming, erosiebestrijding, … ook dit artikel geeft inspiratie: vergeten veen is een CO2-hotspot.(Verstraeten, 2022).
We eindigen onze specifieke doelen met een duo dat gaat over ‘de leerlingen analyseren ecologische en geopolitiek belangen en bedreigingen van zeeën en oceanen’: LPD21,22. Aangezien de leerlingen moeten ‘analyseren’, kunnen we hier een (groeps)opdracht geven, waarbij onderstaande thema’s aan bod kunnen komen. Daarbij zijn de opgesomde regulerende en voorzienende belangen van oceanen verplicht te bekijken, terwijl de andere voorbeelden ‘magjes’ zijn.
Bij volgende websites kun je alvast veel inspiratie opdoen: https://www.planeetzee.be/12jaar, https://www.blauwecluster.be/nieuws/de-oceaan-als-motor-van-duurzame-economische-groei, https://www.vliz.be/nl/blauwe-economie, https://unric.org/en/blue-economy-oceans-as-the-next-great-economic-frontier/
De Blauwe Cluster. (opgeroepen op 22 mei 2025). De oceaan als motor van duurzame economische groei. https://www.blauwecluster.be/nieuws/de-oceaan-als-motor-van-duurzame-economische-groei
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (opgeroepen op 22 mei 2025). Leerplan III AAR’-D. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/iii-aar'-d
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (opgeroepen op 22 mei 2025). Overzicht leerplannen met onderzoekscompetentie per studierichting. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/onderzoekscompetentie_so/5-overzicht-leerplannen-met-onderzoekscompetentie-per-studierichting
Onderwijsdoelen.be. (opgeroepen op 22 mei 2025). Onderwijsdoelen – Uitgangspunten. https://onderwijsdoelen.be/uitgangspunten/6263
Planeet Zee. (opgeroepen op 22 mei 2025). +12 jaar | Planeet Zee. https://www.planeetzee.be/educatie/12-plus
Poesen, J. (2021). Contactdag Natuuronderzoek 2021 - Jean Poesen [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Z4w1Pt_r51k
United Nations Regional Information Centre (UNRIC). (opgeroepen op 22 mei 2025). Blue economy: Oceans as the next great economic frontier. https://unric.org/en/blue-economy-oceans-as-the-next-great-economic-frontier/
Universiteit Antwerpen. (2025, februari 27). Nieuw meetstation onderzoekt impact natuurherstel op broeikasgassen in Hedwige-Prosperpolder. Global Change Ecology.
Van Nieuwenhuize, B. (spreker). (opgeroepen op 22 mei 2025). Het uur van de waarheid – Fragment over historische cartografie [Audiofragment]. In Het uur van de waarheid. Radio 1 / VRT. https://www.vrt.be/vrtmax/luister/radio/h/het-uur-van-de-waarheid~11-174/het-uur-van-de-waarheid~11-30007-0/fragment~abf28091-f435-489a-9373-57ae7c557fe4/
Vargas, J. [@vargasfao]. (2021, 23 februari). Foto van Jean Poesen met grafiek over bodemerosie [Tweet met afbeelding]. X. https://twitter.com/vargasfao/status/1364119835895078912/photo/1
Verstraeten, G., & Swinnen, W. (2022, 26 april). Vergeten veen is een CO₂-hotspot. KU Leuven Stories. https://stories.kuleuven.be/nl/verhalen/vergeten-veen-is-een-co%E2%82%82-hotspot
Vlaanderen.be. (opgeroepen op 22 mei 2025). Bodem of ondergrond?. https://www.vlaanderen.be/bodem-of-ondergrond
Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). (opgeroepen op 22 mei 2025). Blauwe economie. https://www.vliz.be/nl/blauwe-economie
Waterinfo Vlaanderen. (opgeroepen op 22 mei 2025). Waterinfo Vlaanderen. https://waterinfo.vlaanderen.be/
