Bij de realisatie van het leerplan financieel-economische vorming spelen een aantal keuzes een rol: zie je de realisatie in samenhang met doelen van het gemeenschappelijk funderend leerplan? Kies je voor een projectmatige aanpak via (externe) workshops of gastlessen? In dit document zetten we een aantal overwegingen en suggesties om met het leerplan aan de slag te gaan op een rijtje.
De krachtlijnen vertalen zich in de opbouw van het leerplan, leerlingen worden financieel en economisch bewust. Financiële verantwoordelijkheid betekent dat leerlingen een kritische en ethische houding ontwikkelen als consument en inzicht verwerven in financiële producten. De basis voor economisch bewustzijn vereist inzicht in economische processen en de rol van de overheid in de economie. In dit leerplan ligt de focus op de basisbeginselen van marktwerking en de herverdelende rol van de overheid.
Bij de realisatie van het leerplan financieel-economische vorming spelen een aantal keuzes een rol:
Welke keuzes maak je over de realisatie van doelen van het gemeenschappelijk funderend leerplan in samenhang met het leerplan financieel-economische vorming?
Je kan linken leggen met leerplandoelen van de krachtlijn ‘geëngageerd en verantwoordelijk’. Deze krachtlijn kadert in het schoolbeleid dat betrekking heeft op aspecten zoals maatschappelijk engagement, ondernemingszin en burgerschapsvorming:
LPD 7 De leerlingen verwoorden hun eigen standpunt over maatschappelijke thema’s vanuit aangereikte informatie.
LPD 8 De leerlingen dialogeren geïnformeerd en beargumenteerd over maatschappelijke thema’s.
Contexten uit het leerplan financieel-economische vorming bieden kansen om met leerlingen op een geïnformeerde wijze in dialoog te gaan of hun eigen standpunt te verwoorden. Daarbij kan je denken aan sociaaleconomische thema’s zoals sociale zekerheid, sociale onrechtvaardigheid of ongelijkheid.
Vanuit de krachtlijn ‘betekenisvol leren en kiezen’ leren leerlingen hun eigen leer- en keuzeproces in handen nemen. Zo doorlopen leerlingen bewust hun studie- of beroepskeuze (LPD 28). Het ondersteunen en voorbereiden van leerlingen op een verdere loopbaan kan je linken met LPD 3 van het leerplan financieel-economische vorming waarin de gevolgen van het werken met een arbeidsovereenkomst worden belicht.
De realisatie van het leerplan Mens & samenleving (II-III M&S dda) in het complementair gedeelte nodigt uit tot een interdisciplinaire aanpak tussen doelen en leerinhouden die financieel-economisch en sociaal-maatschappelijk van aard zijn. Voor de realisatie van financieel-economische doelen kan je ook denken aan initiatieven zoals een workshop, gastles of project zoals hieronder omschreven.
Keuze voor de realisatie van het leerplan financieel-economische vorming door middel van projecten, workshops of gastlessen
De keuze om (een aantal) gezamenlijke projecten of workshops uit te werken voor verschillende klassen of finaliteiten biedt kansen om leerlingen of leerlingengroepen over de finaliteiten of klasgroepen heen te laten samenwerken. Je kan ervoor kiezen om de coördinatie van de projectwerking toe te wijzen aan één leraar of meerdere leraren die de leerlingenevaluatie ook opvolgen.
Je kan overwegen om projecten waar de school jaarlijks op inzet te koppelen aan de realisatie van het leerplan financieel-economische vorming, voorbeelden:
Dergelijke projecten creëren mogelijkheden om thema’s zoals (inkomens)ongelijkheid, sociale onrechtvaardigheid, herverdeling en arbeidsrechten onder de aandacht te brengen en te koppelen aan de realisatie van LPD 4 (arbeidsovereenkomst) en LPD 6 (impact van de overheid op de samenleving). De YOUCA action day biedt kansen voor leerlingen om te onderzoeken op welke manier hun werkgever aandacht besteedt aan veiligheid en welzijn op de werkvloer, welke arbeidsovereenkomsten gangbaar zijn in de onderneming… zo kan je vanuit concrete contexten met LPD 4 aan de slag te gaan.
Een workshop biedt kansen om op een interactieve manier aan leerplandoelen te werken. Een workshop kan je op school organiseren, voor grotere groepen kan je werken met een carrouselsysteem. Bij de uitwerking kan je denken aan een educatief spel (bv. Budget aan Zet, stellingenspel rond omgaan met geld), quiz (bv. Kredieten, Belastingen, Beleggen) of simulatietool (Budgettool XL, Spaarcalculator, WAKOSTA?!-budgetapp). De voorbereiding van dergelijke workshops kan met behulp van (gratis) online materiaal, zoals de lesfiches van Wikifin-school.
Een workshop kan ook buiten de school, denk aan interactieve tentoonstellingen. Voorbeelden:
Wikifin lab (Wikfin, Brussel);
Mysterie van financiën (Bellevue museum, Brussel).
BudgetInZicht biedt interactieve tentoonstellingen rond budgetbeheer aan, afhankelijk van de regio:
Heel wat hogescholen en universiteiten hebben een aanbod voor financieel-economische vorming in het secundair onderwijs, afhankelijk van de ligging van de school kan je hierop inspelen.
Een gastles kan een leuke manier zijn om leerlingen kennis te laten maken met financiële en (sociaal)economische thema’s. Zo kan je een financieel of verzekeringsexpert uitnodigen om leerinhouden met betrekking tot sparen, beleggen en verzekeren op een gepassioneerde manier in de klas te brengen.
Je kan intekenen op initiatieven die Vlaanderenbreed worden aangeboden:
Get a teacher (KBC)
De toekomst verzeker(d)t (Federatie verzekeringen i.s.m. KdG hogeschool)
Je kan uit je eigen netwerk een gastspreker contacteren en samen een les uitwerken die aansluit bij één of meer leerplandoelen financieel-economische vorming.
Aandachtspunten/reflectievragen bij de voorbereiding van een gastles:
Ook leraren economie kunnen een gastles rond een bepaald onderwerp verzorgen, denk aan marktwerking (LPD 5) of de herverdeling van welvaart via sociale en fiscale maatregelen (LPD 6).
Ongeacht of je kiest voor een project(dag), gastles of workshop of samenspel van deze initiatieven is het zinvol om voldoende aandacht te besteden aan het ‘voor’ en ‘na’:
Welke voorkennis is noodzakelijk en welke werkvorm(en) zet je in om leerlingen in te leiden? Leerlingen kunnen bijvoorbeeld zich zelfstandig voorbereiden aan de hand van een digitaal leerpad, waar je opdrachten aan kan koppelen. Je kan ook denken aan een lesmoment wat kansen biedt om in te spelen op de voorkennis van leerlingen en vragen.
Je hebt ook voldoende aandacht voor de nabeschouwing: wat hebben leerlingen geleerd? Wat nemen ze mee? Op welke items moet extra worden ingezet in functie van verdere evaluatie?
Situering Financieel-economische vorming binnen het aanbod op de school
Samenhang met de derde graad D-finaliteit in het domein Economie & organisatie
Het leerplan heeft een inhoudelijke verwantschap met volgende richtingspecifieke leerplannen van de D-finaliteit:
Deze verwantschap geldt voor leerinhouden rond marktwerking (prijsvorming in diverse marktvormen) en herverdelingsbeleid (enkel leerplan Economie en Economie’).
Samenhang met de derde graad D/A-finaliteit in het domein Economie en organisatie
Het leerplan Financieel-economische vorming is inhoudelijk verwant met de leerplannen Bedrijfsorganisatie, Commerciële organisatie en Internationale handel en logistiek wat betreft de leerinhouden rond marktwerking (prijsvorming).
Leraren economie kunnen vanuit hun expertise een rol spelen bij de vormgeving, organisatie en uitwerking van projecten, workshops of gastlessen voor de realisatie van het leerplan Financieel-economische vorming.
Visualisatie van de samenhang met de richtingspecifieke leerplannen in de D en D/A-finaliteit
In de bijlage “Samenhang FEV_LP E&O D en DA” wordt de samenhang tussen het leerplan Financieel-economische vorming en volgende leerplannen gevisualiseerd:
Je kan dit project kaderen in het initiatief ‘De week van het geld’ van Wikifin dat telkens in het voorjaar plaatsvindt (maart). Leerlingen van de derde graad kunnen deelnemen (per klas) aan de online quiz op de Wikifin-website. Deelname kan op een vrij te kiezen moment in de voorziene week. Voor meer informatie (welke thema’s aan bod komen, soort vragen etc. ) kan je vorige edities en bijhorende lesfiches raadplegen (Wikifin-school).
Met dit project werk je aan de realisatie van LPD 1 (budgettaire keuzes), LPD 2 (sparen en beleggen) en LPD 4 (verzekeringen).
Budget Aan Zet
Praktisch
Inhoud
Gastcollege, ‘De toekomst verzekerd(t)’
Praktisch
Inhoud:
Alternatieven:
Deelname online Wikifin quiz in het kader van de Week van het geld
Praktisch
Inhoud:
Je kan een interactieve opdracht koppelen aan het gastcollege die leerlingen in groepjes oplossen en kort presenteren of een korte quiz (bv. Kahoot).
Evaluatie:
Je kan best vertrekken vanuit actuele voorbeelden, bv. berichten in de media over prijsschommelingen. Daarbij kan je de link leggen met het begrip ‘inflatie’ dat in LPD 2 aan bod komt. Het marktmechanisme kan je intuïtief aanbrengen door middel van een eenvoudig marktschema, daarvoor kan je online materiaal inzetten (bv. filmpjes “De wet van vraag en aanbod”, “De werking van vraag- en aanbodcurve” enz.) te raadplegen via het Archief voor het onderwijs.
Je kan een interactieve opdracht integreren die leerlingen in groepjes oplossen en kort presenteren aan elkaar, zo kan je een groep leerlingen laten werken rond verschillende oorzaken voor prijsschommelingen bv. inkomen, voorkeuren, aantal aanbieders …
Afhankelijk van de doelgroep kan je:
Vanuit het gemeenschappelijk funderend leerplan leren leerlingen hun leer- en keuzeproces in handen nemen. Het is belangrijk om leerlingen voor te bereiden op een verdere loopbaan (studies of beroep) en hen daarbij ook te wijzen op de gevolgen van het intreden op de arbeidsmarkt en dus de eerste arbeidsovereenkomst.
Vanaf 15 jaar is studentenarbeid toegestaan en ondertekenen veel jongeren hun eerste studentenovereenkomst. Je kan leerlingen in groepjes laten reflecteren over hun eerste werkervaring als jobstudent, dat kan aan de hand van een aantal richtvragen, bv. waarom werd er een arbeidsovereenkomst opgesteld? Wat waren de belangrijkste rechten en plichten van de werkgever en jobstudent? Op welke manier werd ingezet op welzijn en veiligheid op het werk? Welke factoren speelden een rol bij het bepalen van het brutoloon en welke inhoudingen waren van toepassing? Vanuit elk groepje worden kort de antwoorden/bevindingen gepresenteerd.
Aansluitend kan een leraar of gastlector inzoomen op aspecten zoals basisrechten en -plichten van werknemer en werkgever, bescherming van werknemers, de loonbrief en de verschillen tussen de afhoudingen van een student met de afhoudingen van een werknemer om een realistisch beeld te schetsen van de inkomensverwerving na het afstuderen. Dit gegeven kan je linken aan LPD 6 waar sociale en fiscale maatregelen aan bod komen in het kader van het herverdelingsmechanisme.
Vanuit het gemeenschappelijk funderend leerplan leren de leerlingen geïnformeerd en beargumenteerd over maatschappelijke thema’s dialogeren. Contexten uit het leerplan Financieel-economische vorming bieden kansen om leerlingen op een geïnformeerde wijze in dialoog te gaan. Vanuit LPD 6 (De leerlingen lichten toe hoe de overheid via inkomsten en uitgaven een impact heeft op de samenleving en ongelijkheid tracht te beperken) kan je denken aan sociaaleconomische thema’s zoals sociale zekerheid, sociale onrechtvaardigheid of ongelijkheid. Je kan een debat organiseren waarbij leerlingen zich inlezen in deze onderwerpen en zich inhoudelijk voorbereiden om in dialoog te gaan met elkaar. Interessante linken en bronnenmateriaal kan je vinden onder rubriek 4.
In de bijlage “Bronnen en inspiratiemateriaal leerplan FEV 3de graad” vind je een overzicht met interessante initiatieven (en bijhorende linken).
