Als een school kiest om duaal leren op te nemen in het opleidingsaanbod zal dit steeds gepaard gaan met het ontwikkelen van een instellingseigen visie op duaal leren. De voorbereiding op de invoering van het duaal leren start bij voorkeur minstens één jaar vooraf.

Vanuit deze visie zal je de rollen, verantwoordelijkheden en taken bepalen binnen de school. Begeleiden binnen duaal leren is teamwork, dus leraren, trajectbegeleiders en mentoren op de leerwerkplek zorgen samen voor de optimale begeleiding van de cursisten. De trajectbegeleiding staat hierbij centraal.

Het is aanbevolen regelmatig, dus ook na de opstart, met de leraren te reflecteren over de visie en de realisatie ervan in de concrete werking op de werkvloer en op school.

Daarnaast is het ook belangrijk om je potentiële doelgroep te definiëren. Richt je je op werknemers die de job al uitvoeren, maar nog niet beschikken over de beroepskwalificatie? Richt je je op werkzoekenden die bewust kiezen om zich te herscholen?

Hier vind je juiste en up-to-date juridische informatie.

Informeren is een onontbeerlijk element om van duaal leren een actieve en bewuste keuze te maken. 

Neem voldoende tijd om alle betrokkenen rechtstreeks aan te spreken en geef duidelijke informatie. Je kunt hiervoor, afhankelijk van de doelgroep die je wilt informeren, verschillende initiatieven nemen:  

• een infoavond voor cursisten;
• info op de website en een flyer of brochure;
• een kennismakingsgesprek met potentiële bedrijven, hierbij kan een brochure ondersteunen;
• tijdens een personeelsvergadering samen met een sectorconsulent leraren informeren over duaal leren.

Om een opleiding duaal te kunnen inrichten heb je toegang nodig tot het digitale loket. Dit verloopt via het systeem van elektronisch aanmelden van de Vlaamse overheid.

Via het digitale loket vind je ook heel wat handleidingen en tutorials terug over het opmaken van de verschillende contracten, het wijzigen van een overeenkomst ....

De leerplannen kun je raadplegen op de leerplanpagina’s van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. De opleidingsprofielen kun je raadplegen op de website van AHOVOKS.

De rol en taak van trajectbegeleiding is decretaal vastgelegd: 'Het is een continu proces van begeleiding en opvolging van de persoonlijke ontwikkeling en vorming van de cursist zowel tijdens de schoolcomponent als tijdens de werkplekcomponent met het oog op de volledige realisatie van het opleidingsplan'.

Stappenplan voor trajectbegeleiding.

Ondersteuningsaanbod voor trajectbegeleiders in duaal leren in het volwassenenonderwijs. Je vindt er heel wat infofiches terug die up-to-date gehouden worden.

De trajectbegeleiding neemt een centrale rol in en situeert zich op drie niveaus:

1. Vakinhoudelijke en pedagogische aspecten
   1. op basis van het leerplan een opleidingsplan opstellen op maat van de cursist;
   2. aandacht besteden aan de persoonlijke ontwikkeling van de cursist;
   3. opvolgen van de competentieontwikkeling zowel op school of in het centrum als op de werkplek;
   4. begeleiden, opvolgen en evalueren van het leerproces.
2. Administratie en wetgeving
   1. opvolgen van het traject op administratief vlak (opmaak van overeenkomst, controle van de uitbetaling van leervergoedingen, registratie rond attestering enzovoort);
   2. opvolgen van de sociale wetgeving.
3. Communicatie: aanspreekpunt voor de betrokkenen in het traject
   1. contactpersoon voor de cursist, het bedrijf/mentor en de andere leraren. 

Het is de keuze van de school/centrum om de verschillende aspecten toe te wijzen aan één personeelslid of aan verschillende personeelsleden. Vanwege het ruime takenpakket en omwille van de complexiteit van de job spreken we het liefst van trajectbegeleiding, eerder dan van een trajectbegeleider. Meerdere personeelsleden nemen een deel van het takenpakket op en werken samen aan een krachtige leeromgeving.

De vakleraar of andere leraren met een duidelijke vakbekwaamheid in het studiegebied nemen de vakinhoudelijke trajectbegeleiding op. De vakleraar is immers het best op de hoogte van de inhoud van het traject, beschikt over specifieke pedagogisch-didactische vaardigheden en bewaakt de afstemming tussen school- en werkplekcomponent. Hierover kun je meer lezen bij ‘leertraject ontwerpen en opleidingsplan’ en bij ‘opleiding, begeleiding en opvolging’.

In de school is ook administratieve ondersteuning voor duaal leren noodzakelijk. Naast de specifieke onderwijswetgeving is het belangrijk om de sociale wetgeving goed te kennen. De cursist wordt immers ook werknemer. Deze wetgeving opvolgen en zich voortdurend professionaliseren is daarom ook een aandachtspunt binnen de trajectbegeleiding. Hierover kun je meer lezen bij 'administratie en arbeidswetgeving'.

Ten slotte is het belangrijk dat het voor de verschillende partners (cursisten, mentoren, organisatoren van de aanloopfase ... ) duidelijk is wie het aanspreekpunt is als er vragen of problemen zijn. Goede communicatie is een voorwaarde om de samenwerking met de onderneming en met de cursist te doen slagen.

Ondernemingen hebben bepaalde plichten met betrekking tot de opleiding en begeleiding van de cursist op de leerwerkplek. 

De onderneming:

• moet zich goed bewust zijn van de opdracht duaal leren: de cursist op een gestructureerde manier opleiden (de cursist de nodige competenties aanleren, de vorderingen opvolgen en meewerken aan de evaluatie);
• mag geen verkeerde verwachtingen koesteren: de cursist wordt in de eerste plaats opgeleid (nieuwe leerinhouden aanbrengen op de werkplek);
• besteedt aandacht aan het onthaal en de integratie van de cursist;
• vraagt een erkenning aan;
• stelt een mentor aan die de verplichte mentoropleiding volgt;
• volgt de administratie en wetgeving op;
• betaalt een leervergoeding bij een ODO/ODOS.  

Een aantal verplichtingen wordt vastgelegd in de overeenkomst die de cursist, de school en de onderneming samen sluiten. Meer informatie over enkele plichten van een duale werkplek vind je op de website van het Departement Werk en Sociale Economie.

De onderneming stelt een mentor aan. De mentor is de persoon die verantwoordelijk is om de cursist op de werkplek op te leiden en te begeleiden. De betrokkenheid van de onderneming/mentor bij de evaluatie van de cursist is noodzakelijk maar er is niet in de regelgeving vastgelegd hoe die betrokkenheid georganiseerd wordt. Dat kunnen de partijen dus onderling afspreken.

De mentor:

• doet het intakegesprek met de cursist;
• verzorgt de eerste dag het onthaal van de cursist;
• begeleidt de cursist, rekening houdend met zijn onderwijsbehoeften;
• reikt kennis en vaardigheden simultaan aan volgens de afspraken van het opleidingsplan;
• volgt de cursist op en geeft de cursist de nodige feedback;
• heeft regelmatig overleg met de trajectbegeleider;
• evalueert en bespreekt de resultaten met de trajectbegeleider;

Binnen de onderneming is het belangrijk dat de mentor hiervoor een formele taakomschrijving krijgt, zodat hij deze taken kwaliteitsvol kan opnemen.

Als het mentorschap verdeeld wordt over verschillende personeelsleden, moet het overzicht bewaakt worden en is het belangrijk dat het volledige team achter de keuze staat om de cursist op te leiden.

Bij duaal leren verwerft de cursist een groot deel van de competenties in de onderneming. Om te bewaken dat de cursist op een kwaliteitsvolle leerwerkplek voldoende leerkansen krijgt, moet de werkplek erkend zijn als leerwerkplek. De onderneming moet erkend zijn voor

• elke duale opleiding waarvoor een overeenkomst afgesloten wordt;
• elke vestiging waar de cursist opgeleid wordt. 

Hierbij moet de onderneming aan een aantal voorwaarden voldoen, zowel op het niveau van de onderneming als op het niveau van de mentor.

De erkenning wordt door de onderneming online (via Werkplekduaal) aangevraagd bij het Vlaams of sectoraal partnerschap. Pas nadat de erkenning is verleend, kan de overeenkomst afgesloten worden. Het Departement Werk en Sociale Economie licht de erkenningsvoorwaarden en de erkenningsprocedure toe.

Duaal leren biedt mogelijkheden om in te zetten op een flexibele organisatie van de opleidingstrajecten. 

• Bij de organisatie van het leertraject kan er afgeweken worden van de gebruikelijke regeling van de lesmomenten.
• Cursisten in duaal leren hebben recht op alle schoolvakanties. In bepaalde gevallen zijn er afwijkingen mogelijk.
• Daarnaast wordt het aantal uren op de werkplek berekend als een gemiddelde op jaarbasis. De school heeft de keuze om werkplekleren wekelijks of gedurende bepaalde periodes in te richten. Bij de keuze van de school moet steeds rekening gehouden worden met de arbeidswetgeving en de sectorale afspraken.
• De cursist kan leren op één enkele werkplek, maar kan zijn werkplekcomponent ook invullen bij meerdere leerwerkplekken. In een kleine of zeer gespecialiseerde onderneming is het soms niet mogelijk alle competenties aan te bieden in een bepaalde tijdsperiode en biedt roteren tussen verschillende werkplekken een oplossing. Het kan ook een bewuste keuze zijn om rotatie te voorzien tussen verschillende leerwerkplekken als de noodzaak er niet is. Er zijn een aantal voordelen aan verbonden voor de cursisten zoals een groter netwerk, beter inzicht in loopbaanmogelijkheden, verwerven van competenties in verschillende contexten...

Voor elke opleiding in het volwassenenonderwijs wordt vastgelegd met welke overeenkomst er wordt gewerkt: een  ‘Overeenkomst duale opleiding’ (ODO) of de ‘Overeenkomst duale opleiding statuut (ODOS) of een overeenkomst duale opleiding voor werkenden (ODOW). In heel specifieke gevallen (bv. gezondheidssector) wordt er ook nog gebruik gemaakt van de ‘Deeltijdse arbeidsovereenkomst’ (DA) in het kader van de Sociale Maribel.

Het statuut van cursisten binnen het volwassenenonderwijs verschilt ten opzichte van leerlingen in het secundair. Naast ‘cursist’ zijn cursisten vaak ook werkzoekende, werknemer, schoolverlater, … Belangrijk is om hier transparante informatie te verstrekken en duidelijke afspraken te maken op voorhand.

Voor meer info en modelovereenkomsten klik hieronder op de soort overeenkomst:

• info en modelovereenkomst ODOS
• info en modelovereenkomst ODO
• Info en modelovereenkomst ODOW

De aanmaak en registratie van de overeenkomst moet steeds gebeuren via de daartoe ontwikkelde online tool Werkplekduaal. Deze tool bevat ook de gegevens van erkende ondernemingen, waardoor het opmaken van een overeenkomst grotendeels wordt geautomatiseerd. Na ondertekening moet je als trajectbegeleider de overeenkomst terug opladen in het digitale loket app.werkplekduaal.be. Ook bij vroegtijdige beëindiging van de overeenkomst moet je dit melden via registratie in de applicatie.

Heel veel wetgeving wordt doorlopend bijgestuurd. Voor een leek in de materie is het niet eenvoudig om dat bij te houden. Toch wordt aan scholen en centra regelmatig gevraagd hoe het nu zit met vakantiewerk, kinderbijslag, het al dan niet ten laste zijn …

Hier vind je alle informatie met de nodige links op een rijtje:

• informatie over ondernemerschapsopleidingen;    
• informatie over de werkplekcomponent van duaal leren en andere alternerende opleidingen;
• Infofiches over de verschillende facetten van de werkplekcomponent;
• Infofiches over de overeenkomsten.

Duaal leren is een geïntegreerd traject van leren op school en leren op de werkplek. De arbeidsduur voor cursisten met een ODO wordt bepaald door de CAO die geldt in de sector of de onderneming. De arbeidsduur omvat de uren schoolcomponent én de uren werkplekcomponent. Bij de berekening van de arbeidsduur geldt dat een uur op school gelijk staat aan 50 minuten, een uur op de werkplek wordt gerekend in 60 minuten. Afhankelijk van de overeenkomst moet een cursist minstens 20 uur gemiddeld op weekbasis leren op de werkplek (ODOS) of minder dan 20 uur gemiddeld op weekbasis (ODO). Bij ODOW wordt geen gemiddeld aantal uur opgelegd.

Heb jij of de mentor een vraag die betrekking heeft op administratieve verplichtingen of arbeidswetgeving? Ga of verwijs naar de website van het Departement Werk en Sociale Economie. Op deze website staan ook de links naar de websites van de sectorale partnerschappen.

Bij duaal leren is het essentieel dat het leren op de werkplek en het leren op school op elkaar afgestemd worden zodat de leerplandoelstellingen gerealiseerd worden. Het opleidingsplan dat in samenspraak met de onderneming voor elke individuele cursist wordt gemaakt, is een leidraad bij het vormgeven van de opleiding.

Daarnaast is het opleidingsplan ook een communicatiemiddel om duidelijke afspraken te maken tussen cursist, school en mentor. Er worden afspraken gemaakt over:

• de inhoud van de opleiding: Hiervoor wordt het leerplan als uitgangspunt genomen. Het is belangrijk daarbij de competenties (ondersteunende kennis en de te verwerven vaardigheden en attitudes) te expliciteren in een leerlijn met aandacht voor het verwachte niveau.
• de taakverdeling: Afspraken over wie welke inhouden of ondersteuning biedt: school, werkplek(ken), opleidingscentrum (sector, VDAB …).

Uit de opmaak van het opleidingsplan spreekt een engagement van cursist, school en werkplek. De drie partijen engageren zich om de afspraken over het leertraject zo goed mogelijk te realiseren.

Het opleidingsplan is ook een planningsdocument. In het opleidingsplan staan afspraken over wanneer welke competenties aangeboden worden op school en op de werkplek. Het document biedt mogelijkheden voor het realiseren van een leerlijn in het opleidingstraject op maat van cursist, school en bedrijf.

Ten slotte is het opleidingsplan een dynamisch instrument en kan het in de loop van het jaar bijgestuurd worden omwille van wijzigende omstandigheden bij cursist, school of werkplek. Het is een handig instrument om te registreren welke activiteiten plaatsvonden zodat cursist, trajectbegeleider en mentor een overzicht hebben van de activiteiten die nog aan bod moeten komen.

Het opleidingsplan geeft een goed overzicht van de te verwerven competenties en kan ingezet worden voor opvolging van het leertraject. Het is geen evaluatie-instrument, maar wel de vertrekbasis voor de uitwerking van de evaluatie.

De coördinatie van de opmaak van het individueel opleidingsplan ligt in handen van de trajectbegeleiding.

Eerste fase: Voor de afstemmende gesprekken tussen trajectbegeleider, mentor, cursist maakt de trajectbegeleider een aanzet van een opleidingsplan op basis van het leerplan.

• De leerplandoelen worden geconcretiseerd met aandacht voor het verwachte niveau. Wat moet de cursist uiteindelijk kennen en kunnen? Belangrijk bij deze concretisering is de inhoud (bv vaardigheden, ondersteunende kennis, attitudes) en het gedrag.
• In de opbouw van het individueel opleidingsplan zit een leerlijn. Daarnaast bewaakt een realistische planning de goede spreiding over het traject.

Tweede fase: Het opleidingsplan wordt aangepast in overleg met mentor(en), cursist, vakleerkrachten en derden. Het individueel opleidingsplan opmaken is immers maatwerk: het komt tegemoet aan de noden van de individuele leerling rekening houdend met de specifieke context van de werkplek (procedures werkplek, hulpmiddelen,…). Als één enkele werkplek niet volstaat om het opleidingsplan te realiseren, is het mogelijk dat er met meerdere ondernemingen een overeenkomst wordt afgesloten. In het opleidingsplan staan dan de afspraken over competentieverwerving met de verschillende werkplekken.

Het individueel opleidingsplan is een wettelijk verplicht document dat bij de start van het schooljaar moet opgesteld en geregistreerd  worden. Bij duale opleidingen staan de school en de werkplek samen in voor de realisatie van het individueel opleidingsplan.

Bij decreet is immers vastgelegd dat:

• de trajectbegeleiding belast is met de opvolging en begeleiding van de cursist met het oog op de volledige realisatie van het opleidingsplan.
• de onderneming verplicht is de trajectbegeleiding op de hoogte te houden van het verloop van de opleiding en de vorderingen van de leerling, en eventuele problemen meldt aan de trajectbegeleiding (decreet tot regeling van bepaalde aspecten ven alternerende opleidingen).

Binnen het duaal leren wordt vaak verwezen naar arbeidsrijpheid en arbeidsbereidheid. Ook binnen volwassenenonderwijs is het belangrijk om in te schatten of een cursist competent is om te starten in een duaal leertraject. Belangrijk is om vooraf te bepalen voor welke doelgroep je je traject inricht. Een uitgebreide intake of screening helpt bij het inschatten of de kandidaat-cursist past binnen het traject duaal leren. Een kwaliteitsvol screeningsproces bestaat uit verschillende methodieken om in te schatten of een cursist competent is voor duaal leren.

Screening is geen selectiemoment, maar het beginpunt van de matching van een specifieke cursist met een specifieke leerwerkplek enerzijds (matching) en van het specifieke begeleidingstraject dat een cursist nodig heeft anderzijds (begeleiding). Het zijn belangrijke stappen om duaal leren te doen slagen, zowel voor de cursist als voor de onderneming. Naarmate een cursist meer of minder beschikt over zelfsturend vermogen en maturiteit zal je begeleidingstraject er anders uitzien.

Een voorbeeld van een screeningstool afgestemd op volwassenen:

• Kickstart Your Soft Skills (KYSS)

Voor opleidingen in het volwassenenonderwijs gelden geen specifieke instapvoorwaarden. Je kan als CVO geen specifieke toelatingsvoorwaarden opleggen.

Matching en het intakegesprek brengen de cursist, de onderneming en de trajectbegeleider samen. Een goede match tussen cursist en leerwerkplek is de start van een succesvolle samenwerking tussen de drie partijen bij een duaal leertraject.

Voor duaal leren moet een leerwerkplek erkend zijn. Bij de zoektocht naar een kwaliteitsvolle werkplek kun je putten uit de database met erkende leerwerkplekken. Daarnaast kun je (stage)bedrijven uit het eigen netwerk motiveren om een erkenning aan te vragen.

Tijdens het matchen maak je een inschatting van welke cursist , onderneming en mogelijke mentor je best aan elkaar koppelt. Hou hierbij rekening met de grootte en bereikbaarheid van de onderneming, de ondersteuningsnoden en de persoonlijkheid van de cursist, het aanbod aan te verwerven competenties van de werkplek, de stijl en de persoonlijkheid van de mentor. Een goede match voorkomt dat de overeenkomst vroegtijdig beëindigd wordt.

Kwetsbare cursisten verdienen extra aandacht tijdens dit matchingsproces. Dit kan door een voorselectie te maken van geschikte werkplekken, cursisten te versterken in hun arbeidsattitudes en sollicitatievaardigheden, kwetsbare cursisten te ondersteunen bij het leggen van contacten en bij intakegesprekken met ondernemingen.

Het is van belang dat cursisten tijdig een werkplek hebben. Bij voorkeur organiseer je deze zoektocht ruim voor de start van de opleiding. Voor alle duale opleidingen in het volwassenenonderwijs geldt dat de overeenkomst getekend moet zijn vooraleer de werkplekcomponent start.

Een intake- of opstartgesprek is de laatste stap bij het matchen. Hierbij stem je de verwachtingen op elkaar af zodat cursist, school en onderneming op eenzelfde lijn zitten. In de ideale omstandigheden zijn alle partijen hierbij aanwezig. Een goed kennismakingsgesprek werkt motiverend voor cursist en bedrijf. De trajectbegeleiding bereidt de cursist voor op de eerste contacten met het bedrijf en in het bijzonder op het startgesprek. Vooral de motivatie van de cursist en zijn startcompetenties zijn belangrijke criteria die ondernemingen in overweging nemen.

Na die eerste kennismaking beslissen cursist én leerwerkplek of ze met elkaar verder willen gaan. Sommige ondernemingen maken graag uitgebreider kennis met de cursist. Als de onderneming en de cursist zich definitief engageren, dan wordt vervolgens de overeenkomst, inclusief het opleidingsplan, opgemaakt en ondertekend.

Een leerling heeft per schooljaar een periode van 20 opleidingsdagen om een overeenkomst met een werkplek af te sluiten. Deze termijn begint te tellen vanaf de eerste lesbijwoning van de cursist in de duale opleiding. De periode waarin de cursist nog geen werkplek heeft gevonden, moet hij een voltijdse invulling van minstens 28 uur per week krijgen bij de aanbieder duaal leren.

Vind je geen geschikte werkplek? Contacteer een medewerker van het betrokken sectoraal partnerschap (sectoraal partnerschap) of het Departement Werk en Sociale Economie (Departement Werk en Sociale economie). Je kunt dit digitaal melden. Vul het formulier 'Werkplek gezocht' in.

Over welke algemene vragen kan je vooraf nadenken?

• Kunnen we veronderstellen dat een nieuwe groep van volwassenen via het duaal leren kan toegeleid worden naar de opleiding en het beroep?
• Is er contact met de sectororganisatie?

Om een goede start van het duale leertraject te verzekeren, moeten bedrijven veel aandacht besteden aan een degelijk onthaalbeleid voor de cursist. Naast een algemeen onthaal (praktische afspraken onder andere pauzes en maaltijden) is ook een specifiek onthaal in functie van de opleiding op de werkvloer noodzakelijk (onder andere veiligheidsinstructies bij machines waar de leerling op zal leren). De voorbereiding van het onthaal gebeurt in samenspraak met de preventieadviseur en de mentor.

Verder is een goede informatie-uitwisseling tussen school, leerbedrijf en cursist cruciaal. Voor alle duidelijkheid neem je best alle info op in een informatiedocument. De school kan hierbij een faciliterende rol spelen.

Het uitvoeren van de risicoanalyse en het nemen van de preventiemaatregelen behoren tot de verantwoordelijkheid van de onderneming. Bij het onthaal zal je de werkpostfiche (of risicoanalyse) samen met de cursist overlopen.

Daarnaast is het noodzakelijk om preventief in te zetten op het welbevinden en de motivatie van de cursist. De mentor en trajectbegeleiding hebben hier bijzonder oog voor en verwittigen tijdig als zij problemen ervaren op de werkplek, zodat ze samen naar een oplossing kunnen zoeken.

De bouwsteen 'opleiden en begeleiden' is verweven met andere bouwstenen, in het bijzonder met de bouwstenen rollen en taakverdeling, leertraject ontwerpen en opleidingsplan, onthaal cursist en evalueren en feedback. In dit luik bespreken we hoe het opleiden, begeleiden en opvolgen van het leertraject kan verlopen. We verwijzen soms naar andere bouwstenen voor meer informatie.

Kenmerkend voor duaal leren is dat de mentor en de trajectbegeleiding als team instaan voor de opleiding, begeleiding en evaluatie van de cursist. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid van beide actoren. Maak daarom van bij de start van het leertraject afspraken met de mentor over de opleiding, begeleiding, opvolging en evaluatie. Het is belangrijk dat rollen en taken geëxpliciteerd en verdeeld worden. Het individueel opleidingsplan is hierbij een ondersteunend document.

Een positieve samenwerking tussen school en bedrijf met ruimte voor wederzijds leren verhoogt de kwaliteit van de opleiding. Mentor en trajectbegeleiding delen hun expertise:

• De mentor heeft veel technische vakkennis en schat kennis en vaardigheden in vanuit de praktijk. Hij/zij is op de hoogte van de ontwikkelingen in de sector.
• Jij beschikt als leraar niet alleen over vakkennis, maar ook over de nodige pedagogisch-didactische en sociale vaardigheden om de cursist op te leiden en te begeleiden.

Naast een goede match kan de opleiding en begeleiding tijdens een duaal leertraject leiden tot extra leerwinst doordat

• de een-op-eenbegeleiding gericht is op de individuele noden van de cursist 
• een goede sociale ondersteuning van mentor en collega's kansen biedt om de motivatie en de betrokkenheid van de cursist voor de opleiding te versterken.

De dagelijkse opleiding, begeleiding en opvolging op de werkplek is vooral in handen van de mentor en de collega's in de onderneming. Plan regelmatig een overleg met mentor en cursist. Het uitwisselen van kennis en ervaring tussen cursist, mentor en leraar is van groot belang. 

Enkele aandachtspunten bij de aanpak:

• Werk samen met de mentor aan een veilige leeromgeving zowel op school als op de werkplek. De cursist moet vragen durven stellen en mag niet bang zijn fouten te maken.
• Integreer zoveel mogelijk het leren op de werkplek en het leren op school. Maak afspraken over leerinhouden en leermiddelen. Zoek samen naar werkvormen om leren mogelijk te maken. Als leerkracht is het belangrijk te weten aan welke competenties er gewerkt wordt op de werkplek zodat je op school kan inspelen op wat op de werkplek gebeurt. Alle leerinhouden moeten aan bod komen.
• Speel als coach in op de specifieke noden van de cursist. Bij het differentiëren hou rekening met de talenten en beperkingen van de cursist
• Bewaak het aanleren van de nieuwe vaardigheden en de oefenkansen op de werkplek. Vaardigheden kunnen op verschillende manieren aangebracht worden en moeten meermaals ingeoefend worden. Investeer samen met de mentor in remediëring en herhaling.
• Stimuleer het eigenaarschap van de cursist door de leerling actief te betrekken in de begeleiding. Meestal verwerft de cursist in de loop van het leerproces meer zelfstandigheid.
• Organiseer regelmatig tussentijdse informele overlegmomenten of tussentijdse feedbackmomentent.
• Neem tijdig contact op met mentor en cursist als er problemen zijn zodat een vroegtijdige beëindiging van de overeenkomst voorkomen wordt. 

Het regelmatig opvolgen en bijsturen van de competentieontwikkeling van de cursist op school en op de werkplek draagt bij tot een kwaliteitsvolle duale opleiding. De opvolging start op de eerste dag dat de cursist op de werkplek doorbrengt.

• De werkplekbezoeken zijn de meest aangewezen manier om zicht te krijgen op de werkplekomgeving, de leerkansen die deze biedt en de manier waarop de cursist hierin functioneert. Concreet bieden werkplekbezoeken de gelegenheid om informatie uit te wisselen over de vorderingen die de cursist maakt op school én op de leerwerkplek, over zijn leerproces en functioneren. Tijdens werkplekbezoeken kan ook de planning aan bod komen en kunnen competenties en ondersteuningsnoden die bijkomende aandacht vragen, besproken worden. Werkplekbezoeken zijn met andere woorden onmisbaar voor een goede afstemming tussen school en onderneming: op school kan je beter inspelen op wat er op de werkplek gebeurt en de relatie tussen school en onderneming verloopt vlotter als je voeling hebt met het werkveld. 
• Naast de werkplekbezoeken kun je bijvoorbeeld ook telefonische en digitale contacten inzetten om het contact met leerwerkplek en cursist te garanderen en kort op de bal op te spelen.

Samenwerking en communicatie tussen school en werkplek kan geoptimaliseerd worden door het gebruik van eenvoudige tools om het leerproces van de cursist te monitoren.

• Het opleidingsplan met een overzicht van de verschillende aan te leren competenties en met informatie over wanneer en waar de cursist dit zal aanleren, wordt bij de start van het leertraject opgemaakt en tijdens het leertraject aangepast indien nodig.
• Hieraan gekoppeld kan je kiezen voor bijkomende tools zoals observatiefiches of tools waarbij de cursist een actieve rol krijgt. Via een feedbackagenda, portfolio,… houdt de cursist de uitgevoerde activiteiten en aangeleerde competenties op de werkplek bij en koppelt terug naar leerkracht en mentor. Op die manier wordt de cursist gestimuleerd om actief na te denken over het eigen leerproces en de verschillende competenties die behaald moeten worden. Het zijn ook hulpmiddelen voor de trajectbegeleiding om te bewaken dat de activiteiten op de werkplek voldoende gevarieerd en in overeenstemming met de leerdoelen aangeboden worden. Sommige vakleerkrachten gebruiken deze instrumenten op school om tijdens de lessen in te gaan op leerervaringen van cursisten op de werkplek.
• Digitale afstemmingsinstrumenten kunnen bijdragen tot snellere communicatie tussen trajectbegeleiding, mentor en cursist.

Bij decreet werden een aantal plichten rond opleiden en begeleiden voor school en werkplek vastgelegd. Deze vind je ook terug bij andere bouwstenen. We geven nog enkele aanvullingen.

Aanspreekpunt op school en binnen de onderneming

Specifiek voor deze bouwsteen is dat school en werkplek moeten zorgen voor een aanspreekpunt voor leerlingen wanneer ze op de leerwerkplek aan de slag zijn. Cursisten kunnen met hun bekommernissen en vragen terecht bij de trajectbegeleider en mentor.

Vroegtijdige beëindiging van de overeenkomst

De trajectbegeleiding is bij decreet verplicht te bemiddelen tussen de cursist en de leerwerkplek in de vorm van een verzoeningspoging als de overeenkomst vroegtijdig beëindigd dreigt te worden.

De school is vrij om zelf het evaluatiebeleid uit te werken. De evaluatie van het duaal leertraject moet in de lijn zijn met het bredere evaluatiebeleid van de school. 

Het opleidingsplan an sich is geen evaluatie-instrument, maar kan daar wel een aanzet toe zijn. Vanuit het individueel opleidingsplan denk je na over de essentiële ingrediënten van evaluatie:

• Welke competenties worden (samen) geëvalueerd?
• Waarom wordt geëvalueerd?
• Wat wordt verwacht (evaluatiecriteria)?
• Wanneer, waar en door wie wordt geëvalueerd?
• Welke evaluatietool wordt gebruikt?

Evaluatie gebeurt op basis van de leerplandoelen die cursisten moeten verwerven.
Hierbij enkele aandachtspunten:

• De centrale vraag is ‘Beheerst de cursist een bepaald leerplandoel al dan niet in voldoende mate?’. Hoe je dit concretiseert, hangt af van het leerplandoel. De evaluatie kan zich soms beperken tot op niveau van de activiteit. Soms is het nodig om onderliggende vaardigheden te onderzoeken om een betekenisvol oordeel te kunnen formuleren over het leerplandoel en ontwikkelingsgerichte feedback te kunnen geven. Uitgangspunt is dat je zoveel mogelijk evalueert op niveau van de leerplandoelen zodat je niet automatisch terecht komt in een onwerkbaar uitgebreide afvinklijst. Het is dus niet de bedoeling dat alle items uit het opleidingsplan een op een geëvalueerd worden. Het is vooral belangrijk om een gefundeerde evaluatie op niveau van het leerplandoel uit te spreken.
• Je evalueert samen met de mentor en de cursist de diverse leerplandoelen op verschillende manieren. Naast de evaluatie van de taak is het ook belangrijk te kijken naar de aanpak van de cursist bij het uitvoeren van een taak (het proces) en de mate waarin de cursist de opdracht zelf kan plannen, evalueren en bijsturen (zelfregulatie).
• Zowel de ‘formatieve evaluatie’ (evaluatie als een deel van het leerproces), als de ‘summatieve evaluatie’ (evaluatie die beslist over het kwalificeren) vormen een belangrijk onderdeel van ‘evaluatie en feedback’. Bij formatieve evaluatie staat het leerproces van de cursist centraal. De cursist wordt permanent geëvalueerd in functie van het toewerken naar de te behalen doelen. Tussentijds (bij afronden van een thema, na een lange periode) en bij de eindevaluatie wordt er summatief geëvalueerd. De leraar en de mentor bekijken vanuit het geheel van de vorming of een cursist de afgesproken leerdoelen behaald heeft.

Een duidelijke communicatie en intensieve opvolging van de leerdoelen, alsook het inzetten van vakleerkrachten als trajectbegeleiders bevorderen het leerpotentieel van het werkplekleren. Evalueren gebeurt niet enkel aan het einde van een proces, maar gebeurt voortdurend. Evalueren om te leren impliceert dat zowel de mentor, de leraar als de cursist sterk betrokken zijn.

Bij evaluatie hoort feedback. Leg samen met de mentor op voorhand tussentijdse evaluatie- en feedbackmomenten vast.

Ontwikkelingsgerichte feedback geeft de cursist inzicht in waar hij staat ten opzichte van het doel en hoe hij dat kan bereiken. Deze feedback stelt de cursist in staat om zichzelf te verbeteren en kan in belangrijke mate bijdragen tot het eigenaarschap bij de cursist.

Tijdens evaluatie- en feedbackgesprekken kunnen 4 kernvragen aan bod komen.

Feedup: Wat is de gewenste eindsituatie?

Leerdoelen verhelderen en evaluatiecriteria delen

Voor de cursist moet het duidelijk zijn aan welke doelen uit het individueel opleidingsplan gewerkt wordt op de werkplek en op school. Hierbij is het belangrijk dat het doel voor de cursist zowel uitdagend als haalbaar is. Vanuit de leerdoelen worden passende evaluatiecriteria opgesteld. De cursist moet immers weten welke criteria gebruikt worden om te weten of het doel bereikt is. Maak zowel met de mentor als met de cursist duidelijke afspraken over wat de doelen inhouden en wat de verwachtingen zijn bij elk doel.

Feedback: Waar staat de cursist nu?

Werkplek en school mogen geen gescheiden werelden zijn. Stem feedback en evaluatie op school en op de werkplek op elkaar af en betrek de cursist erbij.

• De  cursist staat dagelijks stil bij wat hij gedaan heeft. Laat cursisten oefenen op zelfreflectie en zelfevaluatie.
• De mentor benut de kansen die observaties op de werkplek bieden en koppelt deze aan korte gesprekken met de cursist. Een voordeel van deze vorm van evalueren is dat het mogelijk is om relatief snel in te spelen op mogelijke problemen in het leerproces van de cursist.
• De cursist neemt regelmatig de feedback gekregen op de werkplek mee naar school en bespreekt deze met de leraar.

Feed forward: Hoe ga je naar de gewenste eindsituatie?

Stappen vooruit zetten

Naast de regelmatige feedback van de mentor en de leerkracht is het de taak van de trajectbegeleiding om samen met de mentor en de cursist de voortgang die de cursist maakt op te volgen en deze zichtbaar te maken. Er worden op regelmatige basis (bv maandelijks) met de drie partners gesprekken gepland om verder af te stemmen.
Tijdens zo'n tussentijds evaluatiemoment maak je tijd om verbeterpunten te bespreken. Je stelt de vraag hoe de cursist dichter bij het doel kan raken, wat er nodig is om het doel te bereiken. Door de  cursist actief te betrekken creëer je een krachtige duale leeromgeving.

Take up: Hoe gaan we samen met de feedback aan de slag?

Na dit gesprek start een nieuwe leerperiode. Op school en op de werkplek krijgt de cursist voldoende tijd om aan de competenties te werken die hij/zij nog niet onder de knie heeft. De cursist gaat, met ondersteuning van mentor en leraar, aan de slag met de gekregen feedback.

Evaluatie in het schoolreglement

Heel wat keuzes rond evaluatie zijn school- en leraargebonden. De overheid legt wel gedetailleerd vast welke aspecten van evaluatie in het schoolreglement opgenomen moeten worden.

Bij de eindevaluatie overloop je met de mentor en de cursist in welke mate alle competenties behaald werden om een kwalificatie te halen.  Afstemmen tussen school en mentor is bij de finale evaluatie belangrijk om tot een gedragen beslissing te komen. De betrokkenheid van de onderneming/mentor bij de evaluatie van de cursist is noodzakelijk. Onderling kan afgesproken worden hoe die betrokkenheid georganiseerd wordt.

De kwalificatie verloopt op dezelfde wijze als in reguliere trajecten. Cursisten krijgen na het volgen van een beroepsgerichte opleiding een certificaat. Het behalen van een diploma secundair onderwijs is mogelijk door naast het volgen van een (duale) beroepsopleiding ook de Aanvullende Algemene Vorming te volgen.