• Schrappen of comprimeren van herhalingsleerstof: leerlingen kunnen een test doen van alle herhalingsleerstof om te weten wat ze nog kunnen. De leerlingen moeten dan nog enkel inzetten op wat ze niet (meer) blijken te beheersen.
• Woordenschap: je zou bv. kunnen afspreken dat ze maar één keer per maand een vocabulairetest doen. Door het verminderen van evaluatietijd win je lestijd, maar bovendien maak je de opdracht voor hen uitdagender en leer je hen werk te plannen. 

Maak de afweging welke oefeningen echt nodig zijn om leerplandoelen te bereiken en welke enkel om tussenstappen gaan. De oefeningen over tussenstappen zou je kunnen weglaten.

Door leerlingen sneller zelfstandig te laten werken en/of hen meer zaken zelfstandig te laten verwerken zal het tempo voor hen verhogen.

Tip: bekijk voor een heel hoofdstuk hoe je dat kan compacten zodat er zinvolle lestijd vrijkomt om uit te diepen en uit te dagen.

• bij een tekst:
  • een creatieve vertaling maken;
  • zelf een filmpje ontwikkelen voor jongere leerlingen (bv. van het zesde leerjaar);
  • een (extra) tekst creatief brengen voor de klas.
• een spel ontwikkelen om bv. een grammaticaal onderwerp in te oefenen of een cultuuritem te exploreren.

• onderzoeksopdracht in de 1ste graad: je hebt een bepaald thema behandeld in de klas; alle leerlingen noteren op briefjes wat ze nog zouden willen weten. Een cognitief sterke leerling kan in vrijgekomen tijd antwoorden op die vragen opzoeken en ze op een zelfgekozen manier aan de klas meegeven.
• cultuurles in de 2de graad door deze leerlingen laten maken en geven.

• grammaticale opdrachten op het niveau van analyseren en synthetiseren:
  • in de 1ste of 2de graad zelf een nieuwe tijd ontdekken: aan de hand van een tekst vormingsregels en vertaling ontdekken;
  • zelf een grammaticaal schema maken.
• een Nederlandse tekst met woorden die afgeleid zijn van het Latijn, bv van Latijnse participia perfecta:  de leerlingen zoeken van welk werkwoord die afgeleid zijn en leggen de link tussen de betekenis van het Nederlandse woord en het Latijnse woord. Ze doen hetzelfde met een zelfgekozen tekst.

• Bij cultuur: mogelijkheden bij het thema gebouwen uit de oudheid:
  • leerlingen onderzoeken hoe men in de oudheid bruggen, een amfitheater ... bouwde en ze bouwen op schaal zo'n gebouw;
  • welke materialen werden gebruikt, waar haalde men die, hoe en door wie werden ze getransporteerd? Welke bronnen heeft men daarover? Inzoomen op archeologie als multidisciplinaire wetenschap ...
  • ze geven een nieuwe functie aan een gebouw uit de oudheid en lichten dat uitgebreid toe.
• Bij taalsysteem: leerlingen maken een kruiswoordraadsel of andere puzzel met taalsysteem als belangrijkste thema.

Meerwaarde kan liggen in de werkwijze en in de inhouden. Baseer de opdracht op de interesses van de betreffende leerlingen of laat de leerlingen zelf een voorstel doen: wat willen zij leren?

Zie bovenstaande voorbeelden.

• Hoe kunnen we hiervoor zorgen, bv. bij de ‘teruggetrokken studax’? Welke interactie is er mogelijk? 
• Drie mogelijkheden:
  • met de leraar: reflectiegesprek om de kwaliteit van het werk en de metacognitie te verhogen;
  • met de medeleerlingen met wie hij samenwerkt: aanscherpen van sociale vaardigheden;
  • met de klasgroep door een les te laten geven, iets te laten voorstellen …: daarbij moeten ze nadenken over de doelgroep voor wie ze iets moeten maken.

• Opdrachten die langer duren dan één uur: hoe plan je dat zelf?
• Opzoeken op het internet: hoe bewaar je de nuttige informatie zonder dat je alles telkens opnieuw moet lezen?
• Ordening houden in je materiaal
• Overzicht houden wat ze al gedaan hebben en wat ze nog moeten doen.
• ...

1. Kies een lessenreeks of een hoofdstuk waarin je wil compacten. Hou eventueel een specifieke leerling(engroep) voor ogen.
2. Welke doelen moeten bereikt worden?
   1. Welke doelen denk je dat de CSF leerling al beheerst?
   2. Waarop baseer je je of wil je je baseren om het zeker te weten? 
3. Welk onderwijsproces heb je voor de gemiddelde leerling voor ogen? Zet daar een timing op.
   1. Waar vermoed je dat het onderwijsproces voor CSF leerling te traag zal gaan?
   2. Overloop welke elementen van het onderwijsproces voor de CSF leerling weggelaten kunnen worden. Gebruik daarbij de richtlijnen voor compacten.
   3. Met het oog op verrijking: zet er een timing op. 
4. Bedenk hoe je ook voor deze leerling(en) feedbackmomenten kunt inlassen. 

Hier komt alles samen: vanuit een hoofdstuk/lessenreeks zet je alle stappen: zowel compacten als verrijken. Je maakt een volledig plan waarbij je eerst compact om tijd vrij te maken voor verrijking. Zie ook alle info op de vorige bladzijden. Kies een hoofdstuk of lessenreeks en hou een specifieke leerling(engroep) voor ogen.