Ook binnen het vak aardrijkskunde is binnenklasdifferentiatie mogelijk.
De vertrekbasis voor binnenklasdifferentiatie is een krachtige leeromgeving, een leeromgeving die leerlingen effectief ondersteunt in hun leren.
Kenmerkend hierbij is:
Leerlingen zijn niet gelijk, ‘de leerling’ bestaat niet, net zoals ‘de leraar’ niet bestaat. De opdracht is om leerlingen uit te dagen, en wel alle leerlingen – niet alleen ‘de zwakste’ of ‘de sterkste’. Het is dus een onderwijsprincipe waarbij rekening wordt gehouden met de verschillende personaliteiten die in elke leerling aanwezig zijn.
Het Process Communication Model (PCM) bepaalt dat de persoonlijkheidsstructuur van ieder van ons bestaat uit een mix van zes gedragstypes, maar met telkens één type dominant:
Elke type heeft zijn eigen voorkeur leerkrachtstijl: de ene liever autocratisch, de andere democratisch, nog een ander meer gemoedelijk. Uit onderzoek blijkt een typische indeling in de klas de volgende:
Een variatie aan lesmethodieken en differentiatie is dus noodzakelijk want “Fairness is not conceived as treating everyone alike, but working to ensure that each student has the support he or she needs to succeed” (Tomlinson, 2005).
Differentiatie kan op uiteenlopende manieren en momenten in de les, zoals het model van Tomlinson aantoont. Wat dadelijk opvalt, is dat dit geen grote aardverschuiving in jouw lesaanpak betekent, en dat je op veel momenten aan en veel methoden aan differentiatie kunt doen.
Waarschijnlijk stel je nu al vast dat je veel differentiatie toepast in jouw lespraktijk, maar laten we het nu gestructureerd aanpakken. Daarvoor volg je best volgend stappenplan (Goemans & Steegen, 2015):
1) Bekijk jouw huidige lespraktijk, ga na in welke mate je nu al differentieert – gebruik hierbij volgende checklist:
2) observeer jouw klas en leerlingen, let hierbij op hun persoonlijkheid (PCM-type) wat zich uit in onder andere leerresultaten, leerproces;
3) Detecteer de noden, gebaseers op de leerinhouden, vaardigheden, beginsituatie van jouw leerlingen – je kunt dit best ook aanduiden op dezelfde checklijst, gebruik een andere kleur/code.
4) Selecteer gepaste differentiatievormen. Onderstaande tabel kan je daarbij helpen:
(bron: Goemans & Steegen, 2015)
5) Voer de differentiatievormen uit en implementeer, het moet immers een onderdeel zijn van de totale lesaanpak (lesvoorbereiding, didactisch materiaal).
Differentiatie in taken, opdrachten & leerproces kunnen makkelijk gecombineerd worden met differentiatie in materiaal en hulpmiddelen. Het resultaat is een differentiatie in tempo, niveau, belangstelling, en leerstijl.
Ideaal voor om differentiatie in de praktijk mogelijk te maken is via ‘flipped classroom’.
Flipped classroom is een techniek waarbij het ‘normale’ lespatroon (theorie in de les – inoefening als huistaak) wordt omgekeerd: de leerlingen bekijken vooraf de theorie (bijvoorbeeld via een instructiefilm of presentatie, of een tekst uit het handboek) en vervolgens krijgen ze in de les tijd om opdrachten en oefeningen te maken – met verschillende moeilijkheidsgraden, verdieping … - maar evenzeer om leerlingen die de theorie niet goed begrepen hebben bij te werken.
Ideaal voor flipped classroom is dat de instructiefilmpjes of andere opdracht vooraf een diagnostische toets bevatten zodat de leraar in de klas makkelijk kan differentiëren. Een ideale tool hiervoor is Edpuzzle (https://edpuzzle.com).
Als leraar maak je een klas aan en binnen de klas kun je een instructiefilm maken (of een bestaand filmpje gebruiken) waaraan je commentaar en vragen toevoegt. De score op de vragen bepaalt het volgende lesmoment voor de leerling.
De VLOR heeft enkele uitgewerkte steekkaarten, dit voor verschillende vakken. https://assets.vlor.be/www.vlor.be/import/steekkaarten.pdf
Collega’s uit Antwerpen ontwikkelden een toolbox bestaande uit steekkaarten met toelichting over werkvormen die bruikbaar zijn bij binnenklasdifferentiatie, te downloaden via Klascement (inloggen): https://www.klascement.net/docs/57631/?previous
‘Puzzelen aan een uitdagende leeromgeving’ is een boek verschenen bij Plantyn, de bijhorende PowerPoint geeft een overzicht van alle mogelijke werkvormen die bruikbaar zijn in de klas. De PowerPoint overloopt alle werkvormen overzichtelijk. Je kunt die hier downloaden.
De enige aanpassing hierbij is de link naar leerspelen: je kunt best doorlinken naar de vzw Het Vlaams spellenarchief: http://www.vlaams-spellenarchief.be.
Specifiek voor de 1ste graad ontwikkelde Artevelde Hogeschool een hele lijst met concreet materiaal om via verschillende mogelijkheden differentiatie toe te passen. Je vindt het materiaal op https://www.arteveldehogeschool.be/projecten/binnenklasdifferentiatie-de-kleine-vakken-hoe-zo
Het boek ‘Differentiatie in de lessen aardrijkskunde: een haalbare kaart!’ van Arjan Goemans & An Steegen biedt een hele resem aan ondersteunend materiaal. Het boek is uitgegeven bij Acco, ISBN 978-94-6292-290-7.
Bij het boek hoort materiaal dat je kunt downloaden met de code die in het boek staat op https://www.acco.be/nl-be/items/9789462922907/Differentiatie-in-de-lessen-aardrijkskunde--een-haalbare-kaart-.
Wie lid is van de Vereniging Leraars Aardrijkskunde kan via de site de artikelen over binnenklasdifferentiatie uit het Jaarboek De Aardrijkskunde 2015 als pdf-bestand bekomen: http://www.vla-geo.be.
‘Leren denken met aardrijkskunde’ en ‘Meer leren denken met aardrijkskunde’ zijn boeken die helpen het leren en onderwijzen van aardrijkskunde tot een plezierige, productieve en effectieve ervaring te maken. Het doel van de opdrachten in dit boek is dat leerlingen geografisch leren denken. Centraal staat het leerproces van de leerling en hoe dat verbeterd kan worden. Het boek is zowel gebaseerd op ervaringen van leraren als op onderzoek van vakdidactici.
De ondersteunende website geeft je al enkele voorbeelden: https://lerendenkenmetaardrijkskunde.nl
Als je van start wil gaan zijn deze tips (Artevelde Hogeschool) wellicht nuttig:
