De leerlingen leggen onderlinge verbanden binnen en tussen de verschillende maatschappelijke domeinen.
Het referentiekader en de onderliggende categorieën bieden de leerlingen een houvast om historische informatie te verwerken. Het zijn echter hulpmiddelen om een complexe historische realiteit te vatten, een realiteit waarin historische fenomenen met elkaar verweven zijn. Deze doelstelling laat leerlingen die dynamiek in kaart brengen zodat de maatschappelijke domeinen geen hokjes of statische informatie worden.
De leerlingen kunnen bij het bestuderen van historische samenlevingen aangeven hoe de verschillende maatschappelijke domeinen elkaar beïnvloeden, hoe ontwikkelingen binnen een maatschappelijk domein verlopen, of hoe (f)actoren binnen een maatschappelijk domein op elkaar inhaken (bijvoorbeeld filosofie, kunst en religie binnen het culturele domein).
Je kunt een tekstfragment afdrukken met extra interlinie zodat de leerlingen passages kunnen onderstrepen of markeren en aangeven welke domeinen aan bod komen. Dat is al een belangrijke eerste stap om vervolgens de verbanden te analyseren. De interlinie is belangrijk omdat sommige begrippen meerdere kleuren of codes kunnen krijgen.
Voorbeeldtekst uit het leerboek Passages Junior met daarnaast een ‘legende’ op basis waarvan ze de domeinen kunnen aanduiden.
Sparta werd leider van de Helleense wereld, maar spoedig nam ook Sparta’s macht af. Alle stadstaten hadden immers grote moeite om sociale opstanden het hoofd te bieden: de slaven eisten hun vrijheid, de boeren wilden van hun schulden af en eisten de herverdeling van de gronden die in handen waren van de burgers. Griekenland kwam dus verzwakt uit de oorlogen.
Sociaal: ____________________ of GROEN
Politiek: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ of ROOD
Economisch: …………………………… of ZWART
Cultureel: . of BLAUW
De antwoorden van de leerlingen zullen verschillen.. Dat is net de bedoeling want deze inschatting is verre van eenduidig. Je kunt die vaststelling gebruiken om de leerlingen te wijzen op het belang van perspectieven en argumenten. Merk op dat leerlingen hier nog geen verbanden moeten leggen. Ze merken wel dat de domeinen samenhangen.
Je kunt leerlingen expliciet laten nadenken over de verbanden via ondersteunende schema’s. Vele van die schema’s kun je rechtstreeks invoegen in je tekstverwerker!
Het schema kan het verband in kaart brengen zonder het te benoemen. Je kunt met het onderstaande schema spelen: je kunt de gebeurtenis bovenaan zetten, je kunt domeinen benoemen of openlaten, gebeurtenissen benoemen of openlaten, gebeurtenissen vervangen door personen, objecten etc.
De volgende schema’s integreren meerdere of alle domeinen. Sommige laten ook toe om een verband binnen een domein toe te voegen (eerste kolom van het eerste voorbeeld).
Historisch fenomeen (bijvoorbeeld de Griekse kolonisatie van de Italiaanse kust)
Valt hoofdzakelijk onder domein
(economie)
Een verband met domein
(sociaal)
Een verband met domein
(politiek)
Een verband met domein
(cultuur)
Staat in verband met andere fenomenen in dit domein
Creëert een meer intensieve handelseconomie
Zorgt voor de verspreiding van olijf- en wijnbouw
Aan de basis van de kolonisatie lag een bevolkingsgroei
Zo ontstaat mogelijkheid om politici te verbannen buiten de poleis
Zorgt voor de verspreiding van de Griekse cultuur (bv. tempels) buiten Griekenland
POLITIEK
SOCIAAL
ECONOMISCH
CULTUREEL
Andere schema’s integreren ook de verbanden, bijvoorbeeld oorzaak en gevolg.
Je kunt bovenstaande oefening ook maken door de begrippen af te drukken op kaartjes en die te lamineren. Leerlingen kunnen dan met pijlen de kaartjes verbinden. Leerlingen kunnen met whiteboardstiften labelen het maatschappelijk domein aanduiden.
Je kunt begrippen afdrukken op zeshoeken. Je geeft de leerlingen een set begrippen en vraagt die met elkaar in verbinding te brengen. De zeshoeken bieden veel mogelijkheden om verbindingen te maken. Je kunt deze oefening gemakkelijker of moeilijker maken door meer of minder informatie te geven. Zo kun je werken met kleuren per maatschappelijk domein, of zeshoeken met de namen van de maatschappelijke domeinen. De leerlingen leggen een combinatie en moeten dan toelichten waarom ze de gekozen begrippen aan elkaar gelegd hebben.
Mogelijke begrippen: Germanen – handel – limes – Rijn – latifundia – keizer – Rome – legioenen – muntschat – Kelten
