De nieuwe leerplannen voor de derde graad zijn intussen gepubliceerd. Net zoals de leerplannen van de eerste en tweede graad werden deze opgebouwd volgens de vijf historische krachtlijnen. In krachtlijn 4 (tot beagumenteerde historische beeldvorming komen) gaat het in elke finaliteit over historische redeneerwijzen. Hierin staat een opsomming van mogelijke historische redeneerwijzen, waartussen het begrip ‘agency’ staat te blinken. In tegenstelling tot de andere historische redeneerwijzen is 'agency' een begrip dat nieuw is in onze leerplannen. Wat betekent ‘agency’ nu als historische redeneerwijze?
In Hermes, het tijdschrift van de Vlaamse Vereniging voor Leraren Geschiedenis, verscheen in mei 2019 een artikel van Marjolein Wilke, Fien Depaepe en professor Karel Van Nieuwenhuyse rond agency in het geschiedenisonderwijs. Dit was de start van een reeks van 3 artikels waarin ze de resultaten van een onderzoek weergaven naar de opvattingen van leerlingen in het secundair onderwijs rond agency. In dit artikel startten ze met een definitie van het begrip dat ze ontleenden aan Keith C. Barton: ‘Agency is de mogelijkheid om actie te ondernemen om de gewenste doelen te verwezenlijken.’ (Barton, 2012)
Wanneer we kijken naar geschiedschrijving, draait het om de vraag over wie er nu eigenlijk geschiedenis wordt geschreven. Traditioneel wordt er voornamelijk geschreven over de grote winnaars. Dit betekent dat de stemmen van veel mensen en groepen uit de samenleving ons niet bereiken via de traditionele geschiedschrijving. Door geschiedenis ruimer te bekijken, leren jongeren reflecteren over hun eigen rol in de samenleving. Daarnaast zorgt het ook voor meer verbondenheid tussen onze leerlingen en geschiedenis. Geschiedenis gaat namelijk nu ook over ‘mensen zoals ik’.
Naast schrijven over winnaars gaat er vaak heel wat aandacht naar grote collectieven (landen, organisaties, godsdiensten). Wanneer wij spreken over een collectief als actor in het verleden, spreken we eigenlijk over een groep mensen of individuen die hun ideeën konden doordrukken waardoor mensen op een bepaalde manier handelden. Het voorbeeld dat Barton zelf aanhaalt in zijn artikel is dat wanneer wij zeggen dat ‘Polen’ werd binnengevallen door ‘Duitsland’, dit niet over deze landen als zichzelf gaat (een land kan zelf niet aanvallen), maar over Duitse soldaten die de bevelen van Duitse politici opvolgden. Voor leraren geschiedenis is dit logisch, toch zijn er veel leerlingen die dit soort zinnen wel letterlijk nemen. Voor hen valt het ene land dus het andere land aan.
Naast beseffen wie er allemaal deel uitmaakt van de geschiedenis, moeten jongeren ook leren dat de mensen uit de geschiedenis dit niet ‘gewoon ondergingen’, maar dat het om echte mensen gaat die keuzes konden maken. De keuzes die ze maakten zijn ingegeven door de context waarin ze leefden, maar er blijft steeds een vorm van keuze die impact heeft op de toekomst. Dit kan ervoor zorgen dat leerlingen meer reflecteren over hun eigen rol in de samenleving en hoe ook zij een verschil kunnen maken.
Dit alles zorgt ervoor dat reflectie over agency samenhangt met denken over oorzaak-gevolg en met denken over continuïteit en verandering in het verleden, maar ook met machtsrelaties. Ook wanneer de machtsrelaties niet gelijk zijn, kunnen mensen wegen op besluitvorming. Vrouwen waren gedurende lange tijd juridisch niet gelijk aan mannen, maar dit betekent niet dat ze nooit iets te vertellen hadden of niets deden dat de geschiedenis veranderde. Kijken naar agency in plaats van rechten zorgt voor een andere focus.
Inzake agency stellen zich bijgevolg drie grote vragen:
De vraag naar agency is dus een cruciale vraag in het verklaren van historische gebeurtenissen en fenomenen.
