Geef zelf het goede voorbeeld: wanneer jij aandacht schenkt aan situeringen van lesonderwerpen, historische vragen (zie leerplandoel 2), historische personen, processen… zullen de leerlingen het belang ervan extra beseffen.

• “Deze les onderzoeken we hoe ziggurats gebouwd werden. Dan onderzoeken we de periode van het Oude Nabije Oosten, in de Vruchtbare Sikkel en dan ligt onze focus op het culturele domein.”
• “Inderdaad, Pericles. Waar en wanneer in de geschiedenis zitten we dan ook alweer?”

Leerlingen maken gebruik van ankerpunten om nieuwe informatie te situeren. Je kunt per periode enkele ankerpunten bepalen en hen laten nadenken waar ze nieuwe informatie inpassen.

Voorbeeld: de leerlingen hebben bij de kennismaking met de te bestuderen kennisgemaakt met enkele ankerpunten en wat toelichting.

• Prehistorie (zeer benaderend):
  • Lucy: 3,2 miljoen jaar geleden
  • Neanderthaler: 250 000 jaar geleden
  • Sapiens sapiens: 200 000 jaar geleden
  • Lascaux: 15000 jaar geleden
  • Ontstaan landbouw in de Vruchtbare Sikkel: 10 000 jaar geleden
  • Ontstaan landbouw in Europa: tussen 8000 en 6700 jaar geleden
• Oude Nabije Oosten
  • Spijkerschrift: 3000 voor Christus
  • Grote piramide van Cheops: 2500 voor Christus
  • Toetanchamon: 1300 voor Christus
  • Verspreiding schrift in deze gewesten: ca. 1^e eeuw v.C.

Je start een les over Ötzi met enige toelichting maar zonder een tijdsaanduiding te geven. Je laat de leerlingen zelf nadenken waar ze hem zouden kunnen situeren. Wanneer je hun laat argumenteren, zul je ook sneller horen of ze gebruik maken van de ankerpunten.

Je kunt dit ook toepassen op ruimtelijke ankerpunten. Je kunt deze ankerpunten ook opnemen in een vademecum.

Je kunt gebruik maken van een standaarddocument om de leerlingen te leren situeren. Dat document kun je gebruiken bij het begin van een les of als onderdeel van de vastzetting aan het einde. Je kunt dergelijk document in de cursus opnemen of het lamineren zodat de leerlingen het met een whiteboardstift kunnen invullen. Ze kunnen hun antwoord dan uitwissen en hergebruiken. Je kunt dit ook op een digitale manier doen, bijvoorbeeld met een app als socrative.

Voorbeeld van een document met referentiekader

Dat geldt ook voor kaarten. In plaats van onmiddellijk te situeren op een gedetailleerde kaart en leerlingen daarop elementen laten zoeken, kun je hen een blinde kaart voorschotelen (al dan niet gelamineerd) en vragen waar zij denken dat iets ligt. Je activeert hun voorkennis, laat hen een eerste keer nadenken en kan dan inpikken op hun antwoorden. Hun betrokkenheid zal groter zijn. Enkele blinde kaarten:

• wereld
• Afrika
• Midden-Oosten
• Europa
• Middellandse Zee
• Griekenland
• Italië

Je kunt uiteraard ook een tijdlijn of kaart gebruiken die in de klas ophangt of die je projecteert en leerlingen laten aanwijzen met een laserpointer of een ouderwetse aanwijsstok.

Zorg altijd voor een nabespreking na dergelijke momenten, wat dan kun je bijvoorbeeld inpikken op het feit dat leerlingen een fenomeen onder een verschillend domein plaatsen.

Je kunt met verschillende werkvormen de leerlingen laten ervaren dat indelen in domeinen niet eenduidig is maar altijd een inschatting is.

• Je maakt voor elk domein een hoek en geeft elke leerling een kaartje met een begrip of historische feit. Je zorgt dat enkele leerlingen hetzelfde kaartje hebben met een begrip of feit dat niet eenduidig toe te wijzen is. Eens ze in de hoek staan, vraag je om de kaartjes voor te lezen. Leerlingen zullen merken dat er uiteenlopende keuzes gemaakt zijn. Zo ervaren ze heel direct de complexiteit en verwevenheid van de domeinen.
• Voorbeeld
• Je legt leerlingen een persoon, object of situatie voor en laat hen nadenken op welke manier dat gelinkt kan worden aan de vier domeinen.

• Wanneer je begrippen laat situeren, doe je dat best in de context van een historische vraag of beeldvorming. Anders suggereer je dat een situering een vast karakter heeft:
  We onderzoeken deze les enkele bronnen die een antwoord proberen geven op de vraag of slaven de grote piramides in Egypte gebouwd hebben. Waar en wanneer situeren we deze piramides nu ook weer? En op welke maatschappelijke domeinen ligt bij deze vraag de focus?
• Je kunt de klas in drie groepen verdelen waarbij elke groep een tijdje ‘verantwoordelijk’ is voor een dimensie van het referentiekader (groep 1 zorgt voor de situering in de tijd, groep 2 in de ruimte, groep 3 in de maatschappelijke domeinen). Zo creëer je een vorm van betrokkenheid. De groepen kunnen dan doorschuiven doorheen het schooljaar.